Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan ve Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’nın (Carbon Border Adjustment Mechanism-“CBAM”) hakkında en sık sorulan sorular ve cevaplarını içeren doküman 17 Aralık tarihinde güncellenmiştir.
Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan CBAM hakkında en sık sorulan soruların cevaplarını içeren ve düzenli aralıklarla güncellenen belge en son olarak 17 Aralık 2024 tarihinde güncellenmiştir. Bu kapsamda dokümanda yer alan bazı soruların cevapları güncellenmiş ve düzenleme uyarınca yeni birkaç soru eklenmiştir.
- Regülasyona İlişkin Genel Güncellemeler
CBAM regülasyonu hangi ürünlere uygulanır?
Güncellenen cevap uyarınca CBAM Regülasyonu, CN kodlarıyla tanımlanan ve Avrupa Birliği (“AB”) dışındaki ihracat ürünlerine uygulanmaktadır. Tüm “CBAM ürünleri”, CBAM mevzuatının Ek I’inde listelenmiştir. Ayrıca geçiş döneminde ithalatçılara yardımcı olmak için Avrupa Komisyonu, CBAM web sitesinde erişilebilen geçerli ürünler, raporlama gereklilikleri ve daha fazla kaynak hakkında rehberlik sağlayan bir CBAM Öz Değerlendirme Aracı (CBAM Self Assessment Tool for Importers) geliştirmiştir.
CBAM kapsamına giren üçüncü ülkeler hangileridir?
CBAM, ilke olarak tüm AB dışı ülkelerden gelen ithalatları kapsamaktadır. Ancak AB ETS’ye katılan veya emisyon ticaret sistemi AB ETS ile bağlantılı olan ülkeler (örneğin, Avrupa Ekonomik Alanı üyeleri ve İsviçre) aynı ürün için iki kez karbon fiyatı ödenmemesi adına bu kapsama alınmaz. Ayrıca CBAM, elektrik piyasalarını AB ile entegre etmek isteyenler de dahil olmak üzere üçüncü ülkelerde üretilen ve bu ülkelerden ithal edilen elektrik için geçerlidir. Elektrik piyasalarının tam olarak entegre edilmesi ve belirlenecek katı yükümlülük ve taahhütlerin uygulanması halinde, ilgili ülkeler bakımından 2030 yılına kadar ve sadece elektrik ithalatı söz konusu olduğunda CBAM’den muafiyet sağlanabileceği düzenlenmiştir.
- Raporlamaya İlişkin Güncellemeler
Yetkili beyan sahiplerinin, üç aylık (quarterly) CBAM raporunu sunabilmelerini sağlamak için üçüncü ülkelerdeki üreticilerden hangi bilgileri talep etmeleri gerekmektedir?
24 Ekim’de güncellenen Soru-Cevap dokümanında da yer alan ve revize edilen söz konusu sorunun cevabı 17 Aralık tarihinde yeniden güncellenmiştir. Bu kapsamda, bilindiği üzere CBAM beyanı sunacak kişiler, Üye Devletler’e sunmaları gereken çeyrek dönemlik rapor için, ilgili bilgiler için üçüncü ülkelerdeki üreticilerden gerekli verileri talep etmelidir. 2025 yılı Ocak ayı itibarıyla, CBAM Kayıt Portalı’na (CBAM Registry portal) yeni bir bölüm eklenecek ve bu bölüm, AB dışındaki tesis işletmecilerinin, kurulum ve emisyon verilerini CBAM beyanında bulunacak kişilere doğrudan paylaşmalarını sağlayacaktır. CBAM beyan sahipleri, bu verilere “Üçüncü Ülke Tesisleri Rehberi (Search in Third Country Installations registry)” bölümünden erişebilecektir. Ancak bu sistemin çalışabilmesi için beyan sahiplerinin EORI numaralarını tedarikçileriyle paylaşması gerekmektedir. İlerleyen dönemde, işletmeciler tüm ilgili beyan sahipleriyle verilerini paylaşma seçeneğine sahip olacaktır.
- Geçiş döneminde CBAM Ürünlerinde Gömülü Emisyonların Hesaplanmasına Yönelik Metodolojiye İlişkin Güncellemeler
Girdilerin CBAM ürününün kendisinden farklı bir ülkede üretilmesi durumunda dolaylı emisyonlar için hangi emisyon faktörü raporlanmalıdır?
Söz konusu soru ve cevabı dokümana yeni eklenmiştir. Bu kapsamda CBAM ürünlerinin üretimi için tüketilen elektrik ve tüm girdilerin (precursors) emisyon faktörlerinin raporlanmasıyla ilgili iki durum dikkate alınır:
- Tüm emisyon faktörleri biliniyorsa: CBAM ürünü ve girdilerin üretildiği ülkeler için emisyon faktörlerinin ortalaması hesaplanmalıdır. Güncellenmiş iletişim şablonu, bu hesaplamayı otomatik olarak yapmaktadır.
- Veriler eksikse: Tüm veriler mevcut değilse, Avrupa Komisyon’un IEA verilerine dayalı varsayılan değerleri kullanılabilir. Bu durumda, toplam elektrik tüketimi (üretim ülkelerinden bağımsız olarak, girdiler dahil) belirtilmeli ve “Emisyon faktörü kaynağı” alanında açıklama yapılmalıdır.
Böylece raporlama yapanlar açıklamalarını destekleyici belgelerle birlikte sunmalıdır.
Varsayılan değerler (default values) kavramı ne anlama gelmektedir, ne işe yarar?
30 Haziran 2024’e kadar yapılan ithalatlarda, gömülü emisyonların belirlenmesi için Avrupa Komisyonu tarafından sağlanan varsayılan değerler sınırsız şekilde kullanılabilmekteydi. Ancak, 1 Temmuz 2024 – 31 Aralık 2025 arasında, karmaşık ürünler için toplam gömülü emisyonların %20’sine kadar varsayılan değerler kullanılabilecektir.
2025’teki geçiş döneminin sonunda Avrupa Komisyonu, toplanan verilere dayanarak varsayılan değerleri yeniden değerlendirecektir. Geçiş dönemi boyunca yalnızca küresel varsayılan değerler mevcut olacaktır. Tam uygulama döneminde, ülke veya bölge bazlı varsayılan değerler kullanıma sunulacaktır. Bu dönemde beyan sahipleri, gerçek emisyon verilerinin mevcut olmadığı durumlarda, nicel sınırlar olmaksızın varsayılan değerleri kullanabilecektir. Ancak ithalatçılar için gömülü emisyonların gerçek verilere dayalı hesaplanmasının daha avantajlı olacağı belirtilmiştir.
Gömülü emisyonların belirlenmesi için demir-çelik ve alüminyum ürünlerinin hangi dönüşüm süreçlerinin dikkate alınması gerekir?
Yeni eklenen bu soru ve cevabı ile demir, çelik ve alüminyum ürünleri için gömülü emisyonların belirlenmesinde dikkate alınacak dönüşüm süreçlerine açıklık getirilmektedir.
Sistem sınırları içerisinde yer alan demir ve çelik ürünlerinin dönüşüm süreçleri Uygulama Yönetmeliği Ek II Bölüm 3.16.1’de belirlenmiştir. Bunlar arasında yeniden ısıtma, yeniden eritme, döküm, sıcak haddeleme, soğuk haddeleme, dövme, asitleme, tavlama, kaplama, galvanizleme, tel çekme, kesme, kaynak, son işlem yer almaktadır. Alüminyum ürünlerinin dönüşüm süreçleri de yine Uygulama Tüzüğü’nün Ek II’sinde, 3.18.1 numaralı bölümde tanımlanmıştır.
Düzenlemeye göre şayet söz konusu dönüşüm süreçleri, ürünlerin ana üretim tesisine geri gönderilmeden önce başka bir şirket tarafından dışarıda gerçekleştirilir ya da ikincil tesislerde yapılırsa, bu işlemler ana üretim tesisinde gerçekleştirilmiş gibi değerlendirilebilir.
- CBAM Tam Uygulama Dönemine İlişkin Güncellemeler
Söz konusu başlığa ilişkin birçok yeni soru ve cevabı eklenmiştir. Bu kapsamda eklenen sorulardan ilki;
Bir CBAM ürününün menşe ülkesi olarak neresi kabul edilir?
“Menşe ülke”, ilgili gümrük mevzuatı anlamında, son esaslı, ekonomik olarak gerekçelendirilmiş işleme veya çalışmanın gerçekleştiği ülke veya bölgeyi ifade etmektedir.
Bir CBAM ürününün “menşe ülkesi” ile “üretim ülkesi” arasındaki fark nedir?
Çoğu durumda, “menşe ülke” ve “üretim ülkesi” aynı olmaktadır ancak bazı durumlarda farklılık söz konusu olabilmektedir. Üretim ülkesi, bir CBAM ürününün son fiziksel işleminin gerçekleştiği ülkedir.
CBAM raporlamasında üretim ülkesi bilgisi, son işlem yapılan tesisteki işletmeci tarafından belirlenen gömülü emisyonların hesaplanabilmesi açısından önem taşımaktadır. Bunun yanı sıra, uygulanabilir olduğu durumlarda, ithal elektriğin gömülü emisyonlarının hesaplanmasında kullanılacak varsayılan emisyon faktörünün belirlenmesi bakımından da kritik bir öneme sahiptir.
24 Ekim tarihli güncelleme ile dokümana eklenen geçiş dönemini takiben girilen süreçte yetkili beyan sahibi nasıl olunur? Sorusunun cevabı şu şekilde güncellenmiştir.
2025 yılı başından itibaren, bildirimde bulunanlar veya AB’de yerleşik CBAM ürünlerinin yeni ithalatçıları, CBAM Sicili aracılığıyla ‘’yetkili beyan sahibi’’ statüsü için başvurabilecektir. Bu statü, CBAM ürünlerinin AB gümrük bölgesine ithalatı için 1 Ocak 2026 tarihinden itibaren zorunlu hale gelecektir.
Bu kapsamda, 2025 yılı başından itibaren, bildirimde bulunanlar, 1 Ocak 2026’dan itibaren gerekli olan “yetkili beyan sahibi” statüsü için CBAM Sicili aracılığıyla başvuruda bulunabilirler.
CBAM beyanı tam uygulama süresi içinde nasıl verilecek?
Yıllık CBAM beyanı, yetkili CBAM beyan sahibi tarafından CBAM Sicili aracılığıyla sunulacaktır. Bu noktada tam uygulama dönemi için ‘’CBAM Geçiş Sicili’’nin yerini ‘’CBAM Sicili’’nin alacağının altı çizilmiştir.
Güncellenen doküman ile CBAM Sertifikasına ilişkin yeni soru ve cevaplar eklenmiştir. Bu kapsamda;
Yetkili CBAM Beyan Sahipleri’nin (authorised CBAM declarants), CBAM sertifikalarını, bulundukları Üye Devlet’ten satın alacağı düzenlenmiştir. Tüm alımlar, Avrupa Komisyon’u tarafından Üye Devletler ile birlikte kurulacak ortak merkezi platform üzerinden yapılacaktır.
Yalnızca yetkili beyan sahipleri sertifika alabilecek olup yıl boyunca istedikleri zaman CBAM sertifikası satın alabilirler. Ancak, bu noktada ithal ettikleri CBAM ürünlerinin gömülü emisyonlarının en az %80’ine karşılık gelen sertifikaları satın almak zorunda oldukları belirtilmiştir. Bu kural, her çeyrek sonunda (31 Mart, 30 Haziran, 31 Ekim ve 31 Aralık) hesaplanacaktır.
CBAM sertifikalarının fiyatı, Avrupa Komisyon’u tarafından haftalık olarak hesaplanacaktır. Bu fiyat, AB ETS emisyon izinlerinin ihale platformundaki kapanış fiyatlarının ortalaması alınarak euro cinsinden belirlenecek ve kamuya açıklanacaktır.
Yetkili beyan sahipleri, ilk kez 2027’de 2026 yılı için olmak üzere her yıl 31 Mayıs’a kadar yıllık beyanlarını sunacaktır. Yıllık beyan, ithal edilen CBAM ürünlerinin gömülü emisyonlarının miktarını gösteren CBAM sertifikalarının sayısını belirtecektir. Beyan edilen sertifikalar, CBAM kaydında beyan edilerek teslim edilecektir.
CBAM sertifikalarını teslim etme miktarı, ithal edilen ürünlerin gömülü emisyonları, AB ETS tarafından ücretsiz tahsis edilen emisyonlar ve üretici ülkede ödenen karbon fiyatı etkisiyle belirlenen emisyonlar dikkate alınarak hesaplanacaktır.
Ödenecek CBAM yükümlülüğünün hesaplanmasında bedelsiz tahsisat (free allocation) nasıl hesaba katılacaktır?
Söz konusu konuya ilişkin güncellenen cevaba göre CBAM yükümlülüğünün hesaplanmasında, ithalatçılara yönelik ücretsiz tahsisat, AB’deki üreticilerin aynı ürün için alacağı ücretsiz tahsisatla orantılı olarak azaltılacaktır.
Ücretsiz tahsisat, AB ETS ürün referanslarına dayanacak olup 2026’dan itibaren ETS ücretsiz tahsisatının kademeli olarak sona ermesiyle ithalatçılar kademeli olarak tam yükümlülükle karşı karşıya kalacaktır.
Son olarak dokümanda “Üçüncü bir ülkede ödenen karbon fiyatı CBAM’den nasıl mahsup edilecektir?” sorusunun cevabı şu şekilde düzenlenmiştir;
Üçüncü bir ülkede ödenen karbon fiyatı, CBAM sertifikalarının mahsup edilmesinde dikkate alınacaktır. Bu mahsup, CBAM ürünlerinin gömülü emisyonları için ülkede ödenen karbon fiyatına orantılı olarak yapılacaktır. Ancak, yalnızca “fiilen ödenen (effectively paid)” karbon fiyatı, CBAM sertifikası sayısının azaltılması için geçerli olacaktır.
Eğer yetkili beyan sahibi herhangi bir indirim veya başka bir telafi mekanizmasından yararlanıyorsa, bu fayda, ödenen karbon fiyatının tespitinde dikkate alınacaktır. Avrupa Komisyonu, 2025 yılı sonuna kadar, üçüncü ülkelerde ödenen karbon fiyatının mahsup edilmesine ilişkin ek düzenlemeler getirileceği belirtmiştir.