Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi, 14 Aralık 2023 tarihinde kapsam dahilindeki şirketlere durum tespiti yapmaları ve insan hakları ve çevre üzerindeki fiili ve potansiyel olumsuz etkileri azaltmaları için geniş kapsamlı yükümlülükler getiren Kurumsal Sürdürülebilirlik Özen Yükümlülüğü Direktifi (Corporate Sustainability Due Diligence Directive- “CSDDD”) üzerinde anlaşmaya varmıştır.
CSDDD, Avrupa Birliği’nde (“AB”) faaliyet gösteren şirketler ve iş ortakları için bu son derece önemli direktif olup şirketlerin yeni yükümlülüklerin yürürlüğe girmesi için dikkatli bir şekilde hazırlanmaları gerekmektedir.
CSDDD, şirketlerin faaliyetlerinin insanlar ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini belirlemesi, önlemesi, sona erdirmesi veya azaltması için kurumsal bir durum tespiti görevi oluşturan geniş tabanlı bir reformdur.
Avrupa Komisyonu, CSDDD teklifini Şubat 2022’de taslak olarak kabul etmiştir. Teklif, şirketleri kendi ticari operasyonları da dahil olmak üzere tedarik zincirleri boyunca sosyal ve çevresel etkileri dikkatli bir şekilde yönetmeye mecbur etmeyi amaçlamakta olup, ulusal düzeyde mevcut mevzuatın çok ötesine geçmektedir.
CSDDD, doğrudan ve dolaylı iş ilişkileri de dahil olmak üzere bir şirketin kendi operasyonları, yan kuruluşları ve tedarik zincirleri için geçerli olacaktır. Direktif, direktörlere durum tespiti süreçlerini oluşturma ve bunların uygulanmasını denetleme ve durum tespitini resmi kurumsal stratejiye entegre etme görevlerini getirmektedir.
Şirketin çıkarları doğrultusunda hareket etme görevinin bir parçası olarak, yöneticiler artık ticari faaliyetlerin insan hakları, iklim değişikliği ve çevresel etkilerini dikkate almak zorunda kalacaktır. Direktörlerin görev kuralları, mevcut Üye Devletlerin direktör yükümlülükleri ve bunların ihlallerine ilişkin kanunları aracılığıyla uygulanacaktır.
Kurumsal sürdürülebilirlik durum tespiti ile ilgili kurallar, para cezaları ve uyum emirleri dahil olmak üzere “etkili, orantılı ve caydırıcı yaptırımlar” denetleme ve uygulama yetkisine sahip Üye Devletlerin atanmış yetkilileri tarafından idari denetim yoluyla uygulanacaktır.
Hukuki sorumluluğa ilişkin olarak, Üye Devletler, mağdurların ihlallerden kaynaklanan zararlar için tazminat almaya hak kazanmasını sağlamakla görevlendirilecektir.
En az 150 milyon Euro ciroya sahip 500 veya daha fazla çalışanı olan Avrupa şirketleri ve AB’de faaliyet gösteren diğer ülkelerden kuruluşlar yasa kapsamındadır. AB şirketlerinin yanı sıra, 250’den fazla çalışanı ve 40 milyon Euro geliri olan ve tekstil, giyim ve ayakkabı imalatı, tarım, maden kaynakları ve inşaat ile ilgili kilit sektörlerde en az 20 milyon Euro geliri olan şirketler için geçerli olacaktır.
Gereklilikler, CSDDD’nin yürürlüğe girmesinden 3 yıl sonra başlamak üzere, AB’de net geliri 300 milyon Euro’dan fazla olan AB dışında bulunan şirketler için de geçerli olacaktır. Özellikle, Komisyon, CSDDD kapsamına giren AB üyesi olmayan şirketlerin bir listesini yayınlamak zorunda kalacak ve bu da potansiyel olarak etkilenen şirketlere kesinlik sağlayacaktır.
Prensip olarak, CSDDD bu nedenle, yukarıda belirtilenlerle aynı eşikleri karşılayan daha büyük şirketler veya büyük grupların ana şirketleri ile sınırlı olacaktır. Bununla birlikte, Avrupa Konseyi’nin de belirttiği gibi, yeni yükümlülükler sadece kendi operasyonları ve iştiraklerinin faaliyetleri için geçerli olmayacak, aynı zamanda iş ortaklarıyla yürütülen operasyonları da kapsayacaktır. Bu sebeple düzenlemeden daha küçük şirketler de etkilenecektir.
Finans sektörü geçici olarak CSDDD kapsamından çıkarılmakta olup yeterli bir etki değerlendirmesine dayalı olarak bu sektörün gelecekte olası dahil edilmesine ilişkin bir inceleme maddesi ile direktif kapsamında yer alacaktır. Şimdilik, finans sektörü yalnızca kendi operasyonları ve yukarı akış tedarik zincirleri ile ilgili olarak kapsama dahil edilecektir. Alt finansal operasyonlarının hariç tutulacağı konusunda anlaşmaya varılmıştır. Avrupa Parlamentosu, bir etki değerlendirmesine dayalı olarak aşağı akış faaliyetlerinin dahil edilmesine izin veren bir gözden geçirme maddesi eklenmesini sağlamıştır. Bununla birlikte, finans sektöründeki firmaların bu kurallardan dolaylı olarak etkilenmesi söz konusu olacaktır. Zira finans firmaları her ne kadar doğrudan CSDDD kapsamı dahiline alınmasa da kapsam dahilindeki şirketlerin iş ortakları olacak ve daha sonra bunları CSDDD perspektifinden incelemek durumunda kalacaklardır.
Ayrıca, CSDDD’nin yanısıra Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Direktifi’nin (Corporate Sustainability Reporting Directive- “CSRD”) farklı bir kapsama sahip olduğunu ve CSDDD kapsamında olmayan belirli kuruluşların hem kendi operasyonları hem de değer zincirleri ile ilgili olarak önemli etkiler, riskler ve fırsatlar değerlendirmesinin bir parçası olarak CSRD kapsamında durum tespiti yapmalarının gerekeceği görülmektedir.
14 Aralık 2023’te varılan geçici anlaşmanın, Resmi Gazete’de yayınlanmadan ve 20 gün sonra yürürlüğe girmeden önce hem Parlamento hem de Konsey tarafından onaylanması ve resmi olarak kabul edilmesi gerekmektedir.
Uygulama ve geçiş dönemleri yeni yükümlülüklerin fiilen uygulanacağı zamanı etkileyecek olsa bile, kapsam dahilindeki şirketler, uyumu sağlamak ve yaptırımlardan kaçınmak için yeni hükümlere şimdiden aşina olmalı ve buna paralel olarak sektöre özgü ve/veya paralel ulusal mevzuatı takip etmelidir.