11 Nisan 2025 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ, bankaların çevresel olarak sürdürülebilir ekonomik faaliyetleri finanse etme düzeylerini ölçmeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda, Yeşil Varlık Oranı ve diğer anahtar performans göstergelerinin hesaplanması ve raporlanmasına dair usul ve esaslar belirlenmiştir.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (“BDDK”) tarafından hazırlanan Bankaların Yeşil Varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ (“Tebliğ”) 11 Nisan 2025 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Tebliğin amacı, bankaların çevresel olarak sürdürülebilir ekonomik faaliyetlerin finansmanına katkısının ölçümü için oluşturulan yeşil varlık oranı ve diğer anahtar performans göstergelerinin hesaplanmasına ve raporlanmasına ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir.

Avrupa Birliği (“AB”) bünyesindeki Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (Carbon Border Adjustment Mechanism- “CBAM”) ve AB Taksonomisi’ne ilişkin gelişmelerle birlikte, Avrupa Bankacılık Otoritesi’nin de (European Banking Authority- “EBA”) bankacılık sektöründe sürdürülebilirliğe yönelik esas alınacak temel performans göstergesi olan “Yeşil Varlık Oranı”  çalışmaları hız kazanmıştır. AB’deki bu süreç, Türkiye’de BDDK ve Türkiye Bankalar Birliği işbirliği ile 2022’den itibaren yürütülen ısı haritası metodolojileri ve yeşil varlık oranı oluşturma düzenleme çalışmaları ile paralellik göstermektedir.

Yeşil varlık oranı gibi performans göstergeleri, ülkemizde finansal piyasaların büyük çoğunluğunu oluşturan bankacılık sektörünün çevresel sürdürülebilirliğe katkısını ölçmek amacıyla merkezi bir rol oynamaktadır. Yeşil varlık oranı, bir finansal kuruluşunun taksonomi kapsamında yeşil kabul edilen ve sürdürülebilir ekonomiye katkı sağlayan ekonomik faaliyetlere ayırdığı varlıkların, toplam varlıklarına oranı olarak tanımlanabilir. Bu nedenle temelde Yeşil Varlık Oranı EBA’nın geliştirdiği bir hesaplama yöntemi olup söz konusu hesaplama ile banka portföylerindeki finansal varlıkların; AB Taksonomisinde yer alan “Teknik Tarama Kriterleri”, “Çevreye Önemli Zarar Vermeme Kriterleri” ve “Asgari Güvenlik Önlemleri Kriterlerine” göre sınıflandırılmasını gerektirmektedir. Bu bakımdan Yeşil varlık Oranı Hesaplaması Hakkında Tebliğ, AB taksonomisi ile uyumlu bir sınıflandırma sistemi sunmaktadır.

Yeşil Varlık Oranının Tanımı ve Hesaplanması

Yayımlanan Tebliğ uyarınca banka faaliyetlerinin çevresel sürdürülebilirliği ve çevresel hedefleri nasıl ve ne ölçüde dikkate aldığını ve bunlara ne düzeyde katkı sağladığını gösteren oranlar, anahtar performans göstergeleri olarak tanımlanmaktadır. Buna göre bankaların çevresel sürdürülebilirliğe katkı düzeyini ölçmek amacıyla birincil anahtar performans göstergesi olarak yeşil varlık oranı kullanılmaktadır. Bu oran, bankaların konsolide olmayan bilançolarında yer alan uyumlu varlıkların, yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklara oranlanması suretiyle hesaplanmaktadır. Yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklar, bilanço içi toplam finansal varlıklardan; merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinden, merkez bankalarından ve uluslararası kuruluşlardan olan alacaklar ile alım-satım amaçlı varlıkların çıkarılması suretiyle elde edilmekte ve bu kalan varlıkların itfa edilmiş maliyet ile ölçülen brüt tutarlarının toplamı esas alınmaktadır.

Tebliğ’de yer alan bir başka tanım olan uygun varlıklar, yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklar içerisinde, kriterleri sağlayıp sağlamadığı dikkate alınmaksızın, teknik tarama kriterleri kapsamında yer alan tüm ekonomik faaliyetlere ilişkin bilanço içi finansal varlıkların itfa edilmiş maliyet ile ölçülen brüt tutarlarının toplanması ile belirlenmektedir.

Uyumlu varlıklar ise uygun varlıklar arasında yer alan ve aynı anda;

  1. Çevresel hedeflerden en az birine önemli ölçüde katkı sağlayan,
  2. Diğer çevresel hedeflere önemli zarar vermeyen,
  3. Asgari sosyal güvenlik standartlarını karşılayan ekonomik faaliyetlere ilişkin finansal varlıklardan oluşma koşullarının tamamını sağlayan, bunların da itfa edilmiş maliyet üzerinden brüt tutarları esas alınmaktadır.
  4. Çevresel Hedefler

Uyumlu varlıkların tanımında atıf yapılan çevresel hedefler, Tebliğ’de 6 başlık halinde düzenlenmiştir. Buna göre yeşil varlık oranı kapsamında çevresel hedefler aşağıda sıralanan hususları içermektedir:

  • İklim değişikliğini azaltma,
  • İklim değişikliğine uyum sağlama,
  • Döngüsel ekonomiye geçişin desteklenmesi,
  • Su ve deniz kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı ve korunması,
  • Kirliliğin önlenmesi ve kontrol altına alınması,
  • Biyoçeşitliliğin ve ekosistemlerin korunması ve restorasyonu.

Yeşil varlık oranının hesaplamasında uyumlu olarak dikkate alınacak varlıkların çevresel hedeflerden bir ya da daha fazlasına önemli ölçüde katkıda bulunma koşulunu yerine getirebilmesi için ilgili teknik tarama kriterlerini sağlaması şarttır. Uyumlu varlıkların belirlenmesinde ve bunlara ilişkin tutarların hesaplanmasında Kurul tarafından belirlenecek teknik tarama kriterleri esas alınacaktır.

Ancak bankaların, bu kriterlerin sağlandığını bağımsız doğrulayıcı raporlar (emisyon raporu, fizibilite raporu, enerji verimliliği etüt raporu vb.) ve uluslararası geçerliliği bulunan sertifikalar aracılığıyla tevsik etmeleri ve bu belgeleri denetime hazır bulundurmaları zorunludur.

Nitekim vadeli varlıklar bakımından, söz konusu teknik kriterlerin vade süresi boyunca sağlanmasının teyit edilmesi ve izlenmesi gerekmektedir.

  1. Çevreye Önemli Zarar Vermeme

Uyumlu varlıkların yeşil varlık oranına dahil edilebilmesi için çevreye önemli zarar vermeme koşulunu sağlaması zorunludur. Bu değerlendirme yapılırken, faaliyetin kendisi kadar, faaliyet sonucu ortaya çıkan ürünlerin tüm yaşam döngüsü boyunca çevresel etkileri de dikkate alınmaktadır.

Değerlendirmeler, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (“Kurul”) tarafından belirlenecek kriterler çerçevesinde yapılmakta olup, bankaların bu kapsamda gerekli belgelendirmeyi yapmaları ve izleme yükümlülüklerini yerine getirmeleri gerekmektedir.

  1. Asgari Sosyal Güvenlik Standartları

Uyumlu varlıkların, asgari sosyal güvenlik standartlarını sağlaması bir diğer temel koşul olarak belirlenmiştir.

Bu standartlar da Kurul tarafından tanımlanmakta ve yetkili kamu kurumlarının belirlediği standartların uygulanmasına karar verilebilmektedir. Bankalar, bu standartların sağlandığına ilişkin değerlendirme belgelerini hazırlamakla ve denetime hazır halde bulundurmakla yükümlüdür.

Yeşil Varlık Oranı başlığı altında düzenlenen bir başka tanım ise kullanım yeri tespit edilemeyen kredilerdir. Tebliğ uyarınca kullanım yeri belirlenemeyen işletme sermayesi kredilerinin, son mali yıl cirosunun en az %90’ını uyumlu varlıklardan elde eden ve son bir yılda yenilenemez enerji kaynaklarından gelir sağlamamış işletmelere verilmesi halinde, söz konusu krediler uyumlu varlık olarak dikkate alınmaktadır.

Raporlama Yükümlülüğü

Bankalar, yeşil varlık oranına ilişkin hesaplamalarda kullanılan tüm varlıkların belgelendirme, sınıflandırma, izleme ve kontrol süreçlerini tesis etmekle yükümlüdür. Ayrıca, bu süreçlere ilişkin veri tabanlarında gerekli düzenlemeleri yapmak ve kapsamlı bir raporlama sistemini kurmakla sorumludurlar.

Bankalar yeşil varlık oranı raporlamalarını, Kurul tarafından belirlenecek sürelerde BDDK’ya iletilmekle yükümlü olup Kurul banka türü ve büyüklüğü esas alınarak raporlama zorunluluğunu farklılaştırma konusunda yetkilidir. Tebliğ’in 10’uncu maddesi kapsamında BDDK’ya yapılacak raporlama yükümlülüğü, 30 Haziran 2025 tarihi itibarıyla başlayacaktır. Bu tarihe kadar bankaların gerekli veri altyapılarını kurmaları, belge ve süreç yönetimi sistemlerini oluşturmaları ve raporlamaya esas bilgileri hazırlamaları beklenmektedir.

İkincil Anahtar Performans Göstergeleri

Bankaların çevresel sürdürülebilirlik çabalarının daha bütüncül bir şekilde değerlendirilmesi amacıyla yalnızca yeşil varlık oranı değil, bu orana tamamlayıcı nitelikte ikincil anahtar performans göstergeleri de tanımlanmıştır. Bu kapsamda, “uyumlu varlıklar / uygun varlıklar” oranı ile “uygun varlıklar / yeşil varlık oranı kapsamındaki toplam varlıklar” oranı, bankaların sürdürülebilir faaliyetlere yönelimini ölçen önemli göstergeler arasında yer almaktadır. Bu oranlar, bankaların çevresel sürdürülebilirlik ilkelerine uyum düzeyini daha ayrıntılı bir şekilde izlemeye ve karşılaştırmaya imkân tanımaktadır.

Kurul, ilerleyen dönemlerde ulusal taksonomiye uyum kapsamında, yalnızca bilanço içi varlıklarla sınırlı kalmaksızın; nakit akım verileri, gelir-gider hesapları, bilanço dışı varlıklar ve alım satım hesaplarındaki varlıklar gibi farklı veri türleri üzerinden yeni anahtar performans göstergeleri tanımlama yetkisine sahiptir. Bu sayede, çevresel sürdürülebilirlik performansının daha kapsayıcı ve hassas ölçülmesi mümkün hale gelmektedir.

Alt Sınırlar ve Hedefler

Kurul, yeşil varlık oranı ve diğer anahtar performans göstergeleri için alt sınırlar ve hedefler belirlemeye yetkilidir. Bu hedef ve sınırlar, bankaların çevresel sürdürülebilirlik politikaları doğrultusunda yönlendirilmesini amaçlamakta olup, gerekli görüldüğünde banka bazında farklılaştırılabilmektedir.

Belirlenen hedef ve sınırlara uyum sağlamayan bankalar için ilave sermaye yükümlülüğü dâhil olmak üzere çeşitli düzenleyici tedbirlerin uygulanması mümkündür. Bu durum, finansal sistemde çevresel sürdürülebilirliğe dayalı yapısal bir dönüşümün teşvik edilmesini temin etmektedir.