Türkiye’nin net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda sera gazı emisyonlarını azaltmayı, iklim değişikliğine uyum sağlamayı ve yeşil kalkınma vizyonunu hayata geçirmeyi amaçlayan Türkiye İklim Kanunu Teklifi 26 Şubat 2025 tarihinde TBMM onayına sunulmuştur. Söz konusu Kanun Teklifi kapsamında belirlenen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda idari nitelikte yaptırımların uygulanması söz konusu olacaktır.

İklim değişikliği ile etkin mücadele için atılan en önemli adımlardan biri olan ve ülkemizde ilk kez iklim değişikliği ile mücadeleye ilişkin kapsamlı ve temel bir yasal düzenleme niteliği taşıyan İklim Kanunu Teklifi 26 Şubat 2025 tarihi itibari ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı’na sunulmuştur.

Söz konusu Kanun Teklifi, 2053 Net Sıfır Emisyon Hedefi doğrultusunda sera gazı emisyonlarının azaltılması, iklim değişikliğine uyum politikalarının güçlendirilmesi ve yeşil kalkınmanın teşvik edilmesi amacıyla düzenlenmiştir. Bu kapsamda, kanun coğrafi alan ya da sektör fark etmeksizin tüm kamu kurum ve kuruluşlarını, gerçek ve tüzel kişileri kapsamakta ve sorumluluklarını tanımlamaktadır.

Kanun Teklifi kapsamında, Türkiye’nin emisyon azaltım hedeflerine ulaşmasını sağlamak amacıyla Emisyon Ticaret Sistemi (“ETS”) ve Karbon Piyasası Kurulu gibi yeni yapılar oluşturulmuş olup, bu sistemlerin İklim Değişikliği Başkanlığı yönetiminde ve denetiminde yürütülmesi öngörülmüştür. Bu kapsamda, belirlenen sektörlerde faaliyet gösteren işletmelerin sera gazı emisyon izni alması zorunlu hale getirilmiş, ayrıca karbon fiyatlandırma mekanizmalarının uygulanmasına yönelik düzenlemeler getirilmiştir.

Buna ek olarak, Ticaret Bakanlığı tarafından Türkiye’ye özgü Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasının oluşturulması öngörülmekte olup, bu mekanizma ile uluslararası ticarette karbon kaçağının önlenmesi ve sanayinin düşük karbon ekonomisine uyum sağlaması hedeflenmektedir.

Nitekim söz konusu Kanun Teklifi kapsamında idari nitelikte yaptırımların uygulanacağına dair düzenlemeler bulunmakta olup, işletmelerin ve kurumların bu kurallara uyum sağlaması için gerekli denetim mekanizmaları öngörülmüştür.

Sera Gazı Emisyonlarına İlişkin İhlaller Halinde

Kanun Teklifi kapsamında, sera gazı emisyonlarının takibine ilişkin getirilen yükümlülüklere aykırı hareket eden işletmelere idari yaptırımlar uygulanacaktır.

Bu doğrultuda, doğrulanmış sera gazı emisyonu raporunu süresi içerisinde sunmayanlara 500.000 Türk lirasından 5.000.000 Türk lirasına kadar idari para cezası verilecektir. Söz konusu cezanın uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, tesislerin kurulu kapasitesine göre ihtiyatlı olarak hesaplanan yıllık emisyon miktarı dikkate alınarak yönetmelikle belirlenecektir.

Ayrıca, ETS kapsamındaki işletmeler için bu cezalar iki katı olarak uygulanacaktır.

Nitekim sera gazı emisyonlarının takibine ilişkin mevzuat uyarınca doğrulanmış sera gazı emisyon raporunun süresi içinde sunulmaması halinde, işlem kayıt sistemindeki hesaplarda yalnızca tahsisat teslim yükümlülüğünün yerine getirilmesine izin verilecek, diğer işlemler engellenecektir. Raporun sunulmasıyla birlikte hesaplar üzerindeki engel kaldırılacak olup, bu durum idari para cezasının uygulanmasına engel teşkil etmeyecektir.

Bunun yanı sıra, ETS kapsamına dahil olan işletmelerden sera gazı emisyon izni almadan faaliyet gösteren veya süresi biten ya da iptal edilen sera gazı emisyon izni ile faaliyetlerine devam eden işletmelere idari yaptırımlar uygulanacaktır. Bu çerçevede:

  • Doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon raporu bulunan işletmeler için, Başkanlığa son beş yıl içinde sunulan en yüksek emisyon değerine sahip raporda yer alan her bir ton karbondioksit eşdeğeri emisyon miktarı başına 5 Türk lirası idari para cezası uygulanacaktır.
  • Doğrulanmış yıllık sera gazı emisyon raporu bulunmayan işletmelere ise 1.000.000 Türk lirasından 10.000.000 Türk lirasına kadar idari para cezası verilecektir. Bu işletmelere uygulanacak cezalarda, sektör ve kapasite bakımından benzer nitelikte doğrulanmış emisyon raporu bulunan eşdeğer işletmeler esas alınarak değerlendirme yapılacaktır. Uygulama esasları Başkanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenecektir.

Ozon Tabakasını İncelten Maddeler ile İlgili Yaptırımlar

Kanun Teklifi kapsamında, ozon tabakasını incelten maddeleri kullanan, ithal eden, ticaretini yapan ve piyasaya arz edenler hakkında 2.500.000 Türk lirası idari para cezası uygulanacaktır.

Ayrıca, ozon tabakasını incelten maddeleri içeren ürünlere veya ekipmana bakım, onarım ve servis hizmeti veren gerçek ve tüzel kişiler için 250.000 Türk lirası idari para cezası öngörülmektedir.

Bunun yanı sıra, ozon tabakasını incelten maddeleri içeren ürünlerin veya ekipmanların etiketlenmesine ilişkin hükümlere aykırı hareket edenler hakkında da 120.000 Türk lirası idari para cezası uygulanacaktır.

Florlu Sera Gazlarına İlişkin İhlaller

Florlu sera gazlarını kullanan, ticaretini yapan ve piyasaya arz edenler hakkında 2.500.000 Türk lirası idari para cezası uygulanacak olup, ayrıca 3 aydan 6 aya kadar Hidroflorokarbon Kontrol Belgesi verilmemesi yaptırımı getirilmektedir.

Bunun yanı sıra, Hidroflorokarbonları kotasız veya kotayı aşan miktarlarda ithal edenlere 1.000.000 Türk lirası idari para cezası uygulanacak olup takip eden yıl, kotayı aşan miktar oranında kotasında kesintiye gidilecektir.

Ayrıca, florlu sera gazları içeren kapların, ürünlerin veya ekipmanların etiketlenmesine ilişkin hükümlere aykırı hareket edenler ile bildirim ve raporları veri tabanına süresi içinde girmeyen veya verileri güncellemeyenler hakkında 120.000 Türk lirası idari para cezası öngörülmektedir.

Karbon Piyasası ve Emisyon Ticaret Sistemi İhlalleri

Emisyon Ticaret Sistemine (ETS) ilişkin usul ve esaslara, yasaklara veya sınırlamalara aykırı hareket edilmesi halinde çeşitli idari yaptırımlar öngörülmektedir.

ETS kapsamında yükümlü olunan tahsisat teslimlerini süresi içinde yerine getirmeyen işletmeler hakkında, teslim edilmeyen her bir tahsisat için ilgili yılın son üç ayına ait birincil piyasa ağırlıklı ortalama tahsisat fiyatı ile ikincil piyasa ağırlıklı ortalama tahsisat fiyatının yüksek olanının iki katı tutarında idari para cezası uygulanacaktır.

Ek olarak, ETS kapsamındaki tahsisat teslim yükümlülüğünü her yıl için en az %80 oranında yerine getirmeyen ve bu ihlali üç yıl üst üste sürdüren işletmelerin sera gazı emisyon izni iptal edilecek olup, bu işletmelere 3 aydan 6 aya kadar yeni sera gazı emisyon izni verilmeyecektir.

Diğer Yaptırımlar ve Düzenlemeler

Kanun Teklifi kapsamında belirli bilgi, belge ve veri verme yükümlülüklerini yerine getirmeyen veya yanıltıcı beyanda bulunan gerçek kişilere ve özel hukuk tüzel kişilerine 170.000 Türk lirası idari para cezası öngörülmektedir.

Ayrıca, ceza uygulamasına ilişkin bir tekrarlama düzenlemesi bulunmaktadır; ilgili fiilin tebliğ tarihinden itibaren üç yıl içinde birinci tekrarda ceza bir kat artırılacak, ikinci ve sonraki tekrarlarında ise iki kat artırılacaktır.

Kanun Teklifi, aykırı faaliyetlerin düzeltilmesi için Bakanlık tarafından bir defaya mahsus olmak üzere ve bir yılı aşmamak koşuluyla süre verilmesini de öngörmektedir. Verilen süre sonunda aykırılığın düzeltilmemesi durumunda, Bakanlık ilgili faaliyeti kısmen ya da tamamen durdurabilme yetkisine sahiptir. Ancak, faaliyetin durdurulmasının ve süre verilmesinin, idari para cezasının uygulanmasını engellemeyeceğinin altı çizilmiştir.

Bunun yanı sıra, her bir fiil için uygulanacak idari para cezasının üst sınırı 50.000.000 Türk lirası olarak belirlenmiştir. Bu düzenlemeler, Kanun ve ilgili yönetmeliklere uyum sağlanmasını temin etmek amacıyla getirilmiştir.

Denetim ve Yaptırımlarda Yetki

Bu Kanun Teklifi çerçevesinde, yükümlülüklerin yerine getirilmemesi sonucu ortaya çıkan idari yaptırımların denetlenmesi ve yaptırım kararının verilerek uygulanması ile ilgili yetki, Başkanlığa verilmiştir. Başkanlık, gerektiğinde yerinde inceleme ve denetim yapabilecek olup bu denetimler, Başkanlık ile iş birliği içinde Bakanlık taşra teşkilatı tarafından yürütülecektir.

Denetim sürecinde, ilgili taraflar, denetim için gerekli ortamı sağlamak ve istenilen tüm bilgi, belge ve verileri sunmakla yükümlüdür. Bu belgeler arasında, iklim değişikliğine neden olabilecek faaliyetlere ilişkin hammadde, yakıt, ürün, atıklar, emisyon miktarları, acil durum planları ve sera gazı emisyon raporları gibi bilgiler yer almaktadır. Ayrıca, denetim sırasında kolaylık sağlanması ve yapılacak analiz ve ölçüm giderlerinin karşılanması da ilgili tarafların sorumluluğundadır.

İdari Yaptırımların Uygulanması ve Tahsili

Bu Kanun Teklifi kapsamında öngörülen idari yaptırımların uygulanmasını gerektiren fiillerle ilgili olarak, Başkanlık tarafından belirlenen nitelik ve kapsamda, yönetmelik ile yetkilendirilen denetim elemanları bir tutanak tanzim edecektir.

Bu tutanak Başkanlığa sunulacak ve Başkanlık, tutanağı değerlendirerek gerekli idari yaptırım kararını alacaktır. Alınan idari yaptırım kararı, 7201 sayılı Tebligat Kanunu’na uygun olarak ilgiliye tebliğ edilecektir.

İdari yaptırım kararları hakkında, idari yargı yoluyla Başkanlık aleyhine dava açılabileceği düzenlenmiş olup dava açılması, idarece verilen cezanın tahsilini durdurmayacaktır.

İdari para cezalarının tahsili konusunda, Kabahatler Kanunu hükümleri uygulanacaktır.