Nükleer tesislerin tedarik zincirine ilişkin olarak bir nükleer tesis kurmak, işletmek veya işletmeden çıkarmak için kurulmuş tüzel kişilerin görev ve sorumluluklarına ilişkin hükümler getiren Nükleer Tesislerde Tedarik Zincirine İlişkin Yönetmelik (“Yönetmelik”), 01.08.2024 tarihli Resmî Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kapsamda nükleer tesislerin tedarik zincirindeki durumu ve aşağıda detaylıca tanımlanacak olan Kuruluş’un görev ve sorumlulukları daha detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

YÖNETMELİĞİN AMACI VE KAPSAMI

Yönetmelik, nükleer tesislerde tedarik zincirine ilişkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla hazırlanmıştır. Yönetmeliğin temel amacı, tedarikçilerin niteliklerini belirlemek, tedarik süreçlerini düzenlemek ve bu süreçlerin güvenlik, kalite ve emniyet standartlarına uygunluğunu sağlamaktır. Yönetmelik, nükleer tesislere ilişkin tüm tedarik faaliyetlerini kapsar ve 7381 sayılı Nükleer Düzenleme Kanunu (“Kanun”) ile Nükleer Düzenleme Kurumu (“Kurum”) Teşkilat ve Görevleri Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’ne (“Kararname”) dayanarak hazırlanmıştır.

Yönetmelik kapsamında, nükleer tesislerin kurulması, işletilmesi, bakım ve onarımı için gerekli mal ve hizmetlerin tedarik edilmesi süreçleri ele alınmaktadır. Bu süreçlerde yer alan tüm tarafların, yani tedarikçiler, imalatçılar, bağımsız gözetim şirketleri ve nükleer tesis işletmecilerinin sorumlulukları ve yükümlülükleri detaylı bir şekilde belirtilmiştir. Ayrıca, bu tarafların nasıl denetleneceği ve belgelendirileceği de yönetmelikte yer almaktadır.

TEMEL TANIMLAR

Yönetmelikte geçen bazı önemli tanımlar şunlardır:

  • Bağımsız Gözetim Şirketi (“BGŞ”): Kuruluştan bağımsız üçüncü taraf gözetim hizmeti veren şirketlerdir. Bu şirketler, tedarik zincirindeki süreçlerin ve ürünlerin belirlenen standartlara uygunluğunu denetler ve raporlar.
  • Tedarik Zinciri: Nükleer tesisler için mal veya hizmet sağlayan tüm teknoloji, faaliyet, kaynak ve kişileri içeren süreçtir. Tedarik zinciri, ham maddeden son ürüne kadar olan tüm aşamaları kapsar.
  • Tedarikçi: Güvenlik, emniyet ve nükleer güvenceye etki edebilecek mal veya hizmet sağlayan kişi veya kuruluşlardır. Tedarikçiler, yönetmelikte belirlenen standartlara ve gerekliliklere uygun mal ve hizmet sağlamakla yükümlüdür.
  • Düzenleyici Belgeler Listesi (DBL): Nükleer tesise ilişkin faaliyetlerin gerçekleştirilmesine yönelik radyasyondan korunma, güvenlik, emniyet ve nükleer güvenceye ilişkin gerekleri içeren düzenleyici belgelerin listesini tanımlamaktadır.
  • Kuruluş: Bir nükleer tesis kurmak, işletmek veya işletmeden çıkarmak için Kuruma niyet bildiriminde bulunan, onay almak veya yetkilendirilmek üzere başvuran ya da yetkilendirilen ve düzenleyici kontrol kapsamında bulunan Türkiye Cumhuriyeti mevzuatına göre kurulmuş tüzel kişiyi ifade etmektedir.
  • Güvenlik açısından önemli: Nitelediği unsurun herhangi bir nedenle işlevini yerine getirememesi veya uygun şekilde yürütülmemesi sonucunda çalışanların, halkın, çevrenin veya gelecek nesillerin iyonlaştırıcı radyasyonun zararlı etkilerine maruz kalmasına yol açabilecek önemi haiz olmasını ifade eder.

TEDARİKÇİLERE İLİŞKİN HUSUSLAR

Nükleer tesislerle ilgili olarak tedarikçilere dair düzenlemeler ve Kuruluşun sorumlulukları şu şekildedir:

Kuruluşun, saha, imalat, inşaat, işletmeye alma ve işletmeden çıkarma süreçlerinde güvenliğe etki edebilecek faaliyetleri organize eden veya yaptıran, güvenlikle ilgili yapıların ve sistemlerin tasarımını yapan ve güvenlik iyileştirme, bakım-onarım hizmetlerini dışarıdan temin eden tedarikçileri Kuruma bildirmesi gerekmektedir. Ayrıca, Kurumun belirlediği yarı mamul ve ekipmanı üreten tedarikçiler Kurum tarafından yetkilendirilmeye tabidir.

Kuruluş, bildirime tabi tedarikçilerle sözleşme yaptıktan sonra otuz gün içinde tedarikçinin unvan, adres, iletişim bilgileri, sağlayacağı mal veya hizmet bilgilerini ve yeterlik değerlendirmelerini Kuruma sunar. Kurum, bildirime tabi tedarikçileri kayıt altına alır.

Yetkilendirmeye tabi imalatçılar, ISO 9001 veya ISO 19443 standardına göre belgelendirilmiş kalite yönetim sistemine sahip olmalı ve güvenlik kültürünü geliştirmelidir. Bu imalatçılar, yeterli ve yetkin personel istihdam eder, gerekli prosedür ve standartları bulundurur, alt tedarikçilerin yeterliliğini kontrol eder ve uygunsuzlukları bildirir. Ayrıca, faaliyetleri BGŞ gözetiminde yürütülüyorsa, BGŞ denetimlerine uyar ve gerekli tedbirleri alır. Kayıt ve raporları Kuruluşa sağlar ve gerektiğinde Kuruma sunar.

Bu düzenlemeler, nükleer tesislerin güvenliğini sağlamak amacıyla tedarikçilerin ve imalatçıların belirli standartlara uymasını ve sürekli olarak denetlenmesini öngörmektedir.

KURULUŞUN SORUMLULUKLARI

Kuruluş, nükleer tesislerle ilgili tedarikçilerini seçerken onların gerekli yeterliklere ve yetkinliklere sahip olmasını sağlar. Tedarikçilerin ilgili güvenlik, emniyet ve kalite gereklerine uymasını kontrol eder. Ayrıca, tedarikçilerin sağladıkları mal veya hizmetin güvenlik açısından önemini dikkate alarak, Nükleer Tesisler Yönetim Sistemi Yönetmeliği’ne uygun bir yönetim sistemine sahip olmalarını temin eder.

Tedarikçilerin personelini, verdikleri hizmetin güvenlik açısından öneminin farkında olmaları için eğitir. Kurumun denetim ve yerinde incelemelerine açık olmalarını ve bu denetimlerin aksatılmadan yürütülmesi için gerekli tedbirleri almalarını sağlar. Tedarik kapsamındaki faaliyetlerin BGŞ’ler gözetiminde yürütülmesi durumunda, bu yükümlülükleri yerine getirmelerini ve alt tedarikçilerin güvenlik, emniyet ve kalite gereklerine uygun mal veya hizmet sağlama yeterliliğini kontrol eder. Tedarik kapsamındaki faaliyetlere ilişkin güvenlik, emniyet ve nükleer güvenceye etki edebilecek kayıt ve raporları Kuruluşa ve talep edilirse Kuruma sunar. Ayrıca, tahribatlı veya tahribatsız test, ölçüm veya muayene hizmetlerini sertifikalı veya akredite edilmiş kişilerden veya kuruluşlardan sağlar.

Kuruluş, inşaat, montaj ve imalatı yapılan yapı, sistem ve ekipmanların kabulünden sorumludur. Tedarik zincirindeki kişilerin faaliyetlerinin ilgili standartlara ve teknik gereklere uygunluğunu doğrudan veya tedarikçiler aracılığıyla tetkikler yoluyla sağlar. Yetki belgesi yenilenmeyen imalatçıların süresi dolmadan önce başlamış ve devam eden faaliyetleri için Kuruma bildirimde bulunur. Bu durumda, sürecin nasıl ve hangi koşullarda devam edeceğine Kurum karar verir ve Kuruluş, Kurumun kararını uygulayana kadar faaliyetleri yetki belgesinde belirlenen şartlarda devam ettirir.

Son olarak, Kuruluş, tedarik zinciri çerçevesinde güvenlik, emniyet ve nükleer güvenceye etki edebilecek kayıt ve raporları nükleer tesis ve saha düzenleyici kontrolden çıkarılana kadar muhafaza eder veya edilmesini sağlar.

İMALATÇILARIN YETKİLENDİRİLMESİ

Yetkilendirilmek isteyen imalatçılar, Kuruma başvuruda bulunarak gerekli belgeleri sunmalıdır. Başvurular, imalatçının yeterliliği ve niteliklerine göre değerlendirilir. Yetki belgesi beş yıl süreyle geçerli olup, belirli koşullara tabidir. Yetki belgesi almak isteyen imalatçılar, ISO 9001 veya ISO 19443 standardına uygun kalite yönetim sistemine sahip olmalıdır.

Başvuru Usulü

Yetkilendirilmek isteyen tüzel kişiler, başvuru dilekçesi ve gerekli belgeleri, faaliyete başlamayı planladıkları tarihe ve Kurumun değerlendirme sürelerine uygun olarak Kuruma sunar. Dilekçede, talep edilen yetki ve kapsamı net bir şekilde ifade edilmeli ve ek belgeler listelenmelidir. Başvuru sahipleri, sunacakları bilgi ve belgelerin içeriğini dereceli yaklaşımla belirler. Belgeler hem basılı hem de elektronik ortamda sunulmalı ve bunların aynılığı başvuru sahibinin sorumluluğundadır. Başvurular, tüzel kişiyi temsile yetkili kişiler tarafından imzalı ve kaşelenmiş olarak yapılır. Başvuru sahipleri, eksik veya yetersiz belgeleri tamamlamakla ve sundukları bilgi ve belgelerin doğruluğundan sorumludur. Kurumun belirlediği işlem ve hizmet bedelleri de ödenmelidir.

Başvuru Belgeleri

Yetki belgesi almak isteyen imalatçılar, başvuru dilekçesi ile birlikte şu belgeleri sunar:

  • Aktif ve kayıtlı ticari faaliyet yürüttüğünü gösteren resmi belgeler,
  • Temsile yetkili kişileri gösteren belgeler ve bu kişilerin onaylı imza beyannamesi veya sirküleri,
  • Organizasyon yapısı ile birimlerin görev, yetki ve sorumlulukları,
  • Yetki için başvurduğu imalatın kapsamına ilişkin bilgiler,
  • Altyapısına ilişkin bilgiler (tasarım, üretim, kalite, planlama, yazılım, teçhizat, akredite ölçüm ve test olanakları gibi),
  • Benzer deneyimlere ilişkin bilgiler,
  • Güvenlik kültürü oluşturma ve sürdürme, sahte ürünlerin kullanılmasının önlenmesi gibi güvenlikle ilgili düzenlemeler ve prosedürler,
  • Yönetim sistemi sertifikaları, özellikle ISO 9001 sertifikasının akredite edilmiş olduğunu gösterir belgeler,
  • İnsan kaynakları, tedarik, uygunsuzluk ve değişiklik yönetimine ilişkin düzenlemeler ve prosedürler.

Başvurunun Değerlendirilmesi

Kurum, başvuruları değerlendirirken başvuru sahibinin yetki kapsamındaki işleri gerçekleştirme yeterliliğini ve Yönetmelikte tanımlı niteliklere sahip olup olmadığını inceler. Gerekirse yerinde inceleme yapılır. Eksikliklerin giderilmesi için süre verilir ve bu süre altı aya kadar uzatılabilir. Eksiklikler giderilmezse veya işlem ve hizmet bedeli ödenmezse başvuru olumsuz sonuçlanır.

Yetki Belgesi ve Yetki Koşulları

Başvurunun uygun bulunması hâlinde, yetki belgesi verilir ve yetkilendirilen kişiler, yetki belgesinin geçerlilik süresi boyunca belirlenen yetki koşullarına uymak zorundadır. Yetki belgesi beş yıl geçerlidir ve devredilemez. Yetki koşullarında yapılacak değişiklikler belgenin süresini uzatmaz.

Yetki Belgesinin Yenilenmesi

Yetki belgesinin yenilenmesi gerektiğinde, yetkilendirilen kişi talebini ve gerekçesini içeren bir dilekçeyle Kuruma başvurur. Başvuru, mevcut belgenin kalan geçerlilik süresi için yenilenir. Süre uzatımı için başvuru, yetki belgesi geçerlilik süresinin bitiminden önceki altı ay içinde yapılır. Zamanında başvuru yapanların yetki süreleri, Kurumun değerlendirmesi tamamlanana kadar devam eder. Zamanında başvuru yapmayanlar, yetki belgesi yenileme hakkını kaybeder ancak yeniden yetki belgesi almak için başvurabilirler.

DENETİM VE YAPTIRIM

Kuruluşun ve imalatçıların Yönetmelik kapsamındaki faaliyetleri Kurumun denetimlerine tabidir ve denetimle ilgili hükümler, ilgili yönetmelikte belirtilen kurallara göre uygulanır. Yetkilendirilen imalatçılar, denetim hizmetleri için Kurum tarafından belirlenen bedelleri öder. Mevzuata, yetki koşullarına veya Kurum kararlarına aykırı hareket edilmesi durumunda idari yaptırım uygulanır ve idari yaptırımlara ilişkin kurallar da ilgili yönetmelikteki hükümlere göre belirlenir.

YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILAN YÖNETMELİK

28/5/2015 tarihli ve 29369 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Nükleer Tesisler İçin Ekipman Tedarik Sürecine ve İmalatçıların Onaylanmasına İlişkin Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Çeşitli mevzuatlarda kaldırılan yönetmeliğe yapılan atıflar bu yönetmeliğe yapılmış olarak kabul edilecektir.

GEÇİŞ HÜKÜMLERİ

  • Kuruluş, yeni Yönetmelik yürürlüğe girdiğinde, bildirime tabi tedarikçilerini, iletişim bilgilerini ve sağladıkları mal veya hizmetleri içeren listeyi iki ay içinde Kuruma sunar.
  • Yeni Yönetmelik yürürlüğe girmeden önce verilen imalatçı onay belgeleri, geçerli olduğu sürece yetki belgesi yerine geçer. Yetki belgesinin yenilenmesi bu Yönetmelik hükümlerine göre yapılır.
  • Yeni Yönetmelik yürürlüğe girmeden önceki yetkilendirme başvuruları, başvuru tarihindeki mevzuata göre sonuçlandırılır.

SONUÇ

Nükleer Tesislerde Tedarik Zincirine İlişkin Yönetmelik, nükleer tesislerde tedarik zincirinin düzenlenmesi, tedarikçilerin yetkilendirilmesi ve denetlenmesi konularında detaylı düzenlemeler getirmektedir. Yönetmelik, güvenlik, kalite ve emniyet standartlarına uygun bir tedarik zinciri oluşturulmasını hedeflemekte ve bu süreçte yer alan tüm tarafların sorumluluklarını belirlemektedir. Bu düzenlemeler, nükleer tesislerde güvenliğin en üst düzeyde sağlanmasını amaçlamaktadır.

Nükleer tesislerde tedarik zincirinin yönetimi, tesislerin güvenli ve etkin bir şekilde işletilmesi için kritik öneme sahiptir. Bu nedenle, tedarikçilerin ve imalatçıların yeterlikleri, denetimleri ve yetkilendirilmesi süreçlerinin titizlikle yürütülmesi gerekmektedir. Yönetmelik, bu süreçlerin şeffaf, adil ve etkin bir şekilde yürütülmesini sağlamayı amaçlamaktadır.