15.10.2024 tarihli Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Florlu Sera Gazlarına İlişkin Yönetmelik uyarınca 29 Haziran 2022 tarihli Florlu Sera Gazlarına İlişkin Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Florlu gazların hangi oranda nasıl bertaraf edileceği, salınımının hangi kontrol şartları altında gerçekleştirileceğine dair birçok detayı içeren yönetmelik iklim değişikliği tehdidi açısından önem taşımaktadır.
GİRİŞ
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından hazırlanan ve 15 Ekim tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Florlu Sera Gazlarına İlişkin Yönetmelik (“Yönetmelik”) küresel ısınmaya önemli katkıları olan bu gazların atmosfere salınımını azaltmak ve iklim değişikliğiyle mücadeleye destek olmayı hedeflemektedir. Bu kapsamda Yönetmelik, bu gazların üretiminden tüketimine, ithalatından ihracatına kadar tüm süreçleri kapsayacak şekilde detaylı düzenlemeler içermektedir.
YÖNETMELİK’İN GELİŞİMİ
Bilindiği üzere, Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü’nün 28 inci Taraflar Toplantısı 9-14 Ekim 2016 tarihlerinde Türkiye heyetinin de katılımı ile Ruanda’nın Kigali kentinde gerçekleştirilmiş, Taraflar Toplantısı sonucunda Protokole taraf ülkelerce Kigali Değişikliği kabul edilmiştir. Söz konusu değişiklik ile yüksek sera gazı etkisi bulunan 18 adet florlu sera gazı Montreal Protokolü kontrol altına alınan maddeler listesine dahil edilmiştir. Türkiye 10 Kasım 2022 tarihinde söz konusu Kigali Değişikliğini kabul etmiştir.
Nitekim söz konusu Yönetmelik Kigali Değişikliği’ne dayanılarak hazırlanmış olup 22. Maddesi uyarınca Kigali Değişikliğine taraf olmayan ülkelerle ticaret yasağı düzenlenmiştir. Bu kapsamda Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü Kigali Değişikliğine taraf olmayan ülkelerle hidroflorokarbon ticareti 1/1/2033 tarihinden itibaren yapılamayacaktır.
Öte yandan Yönetmelik, ülkemizin Avrupa Birliği (“AB”) uyum sürecinde AB mevzuatına uyum çalışmaları kapsamında; 16/4/2014 tarihli ve (AT) 517/2014 sayılı Florlu Sera Gazlarına İlişkin Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü dikkate alınarak, Avrupa Birliği mevzuatına uyum çerçevesinde hazırlanmıştır.
Bu kapsamda florlu sera gazlarının kullanımını sınırlandırmak, bu gazların yerine daha çevre dostu alternatiflerin kullanılmasını teşvik etmek ve sektörde şeffaflığı sağlama hedefleri taşıyan söz konusu Yönetmelik’in 15 Ekim tarihi itibari ile yürürlüğe girmesi ile bu tarihe kadar yürürlükte bulunan Florlu Sera Gazlarına İlişkin Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.
AMAÇ VE KAPSAMI
Söz konusu Yönetmelik ülkemizin taraf olduğu Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü kapsamında yer alan florlu sera gazlarının salımını kontrol altına almak üzere florlu sera gazları ve diğer florlu maddelerin yönetimine ilişkin usul ve esasları düzenlemektedir.
Yönetmelik;
- a) Ürün ve ekipman içinde olanlar da dahil olmak üzere florlu sera gazları ve diğer florlu maddelerin etiketlenmesine, verilerin toplanmasına, sızıntı kontrollerine, raporlanmasına, piyasaya arz, ithalat, ihracat ve kullanımına, kota dağıtımına, florlu sera gazlarının geri kazanımına, geri dönüşümüne, ıslahına ve imhasına ilişkin esasları,
- b) Florlu sera gazları içeren veya çalışması bu gazlara dayanan ekipmana müdahale eden gerçek ve tüzel kişilerin eğitimi ve belgelendirilmesine ilişkin konuları ve düzenlemeleri kapsamaktadır.
Ancak söz konusu Yönetmelik araçlardaki iklimlendirme ekipmanından çıkan florlu sera gazlarının geri kazanımını kapsamamaktadır.
TANIMLAR
Bu kapsamda Yönetmelik, önemli terimleri tanımlayarak uygulamaya yönelik kapsamlı bir çerçeve sunmaktadır. Bu kapsamda florlu sera gazları, EK-1’de listelenen hidroflorokarbon, perflorokarbon, kükürt hekzaflorür veya bu maddelerden en az birini içeren karışımları veya flor içeren diğer sera gazları olarak tanımlanmaktadır.
Ayrıca yapılan tanımlamalar uyarınca florlu sera gazı içeren ürün veya ekipmanı işleten veya bu ürün veya ekipmana sahip olan gerçek veya tüzel kişiye “operatör”, florlu sera gazları veya diğer florlu maddeleri, ürünlerin veya ekipmanın üretiminde, sanayi ve diğer tüm proseslerde kullanan gerçek ya da tüzel kişiye “kullanıcı” denmektedir.
Söz konusu Yönetmelik kapsamında bahsi geçen 2 adet önemli veri tabanı mevcuttur. Bunlar; Yönetmelik’in 7’nci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen ekipmanın kayıt defterlerini içeren elektronik veri tabanı olan Ekipman Operatörleri Merkezi Veri Tabanı (“EKOMVET”) ve florlu sera gazları veya diğer florlu maddeleri ürün veya ekipman içerisinde veya dökme olarak ithal eden, ihraç eden ya da bu gazları veya maddeleri kullanan, dağıtan, geri kazanan, geri dönüştüren, ıslah eden veya imha eden işletmeler tarafından sunulan yıllık raporları, kota tahsisi ve lisans modülünü içeren elektronik veri tabanı olan Faaliyet Raporları Veri Tabanıdır (“FARAVET”).
2022 TARİHLİ YÖNETMELİK İLE KARŞILAŞTIRILMASI
- YÖNETMELİK KAPSAMI VE AMAÇ
2022 Yönetmeliği: Yönetmelik, florlu sera gazlarının salımını kontrol altına almak, ürün ve ekipmanlardaki florlu sera gazlarının yönetimini düzenlemek amacıyla hazırlanmıştır. Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü kapsamında florlu gazların kullanımına ilişkin genel kurallar belirlenmiştir.
2024 Yönetmeliği: 2022 yönetmeliğine ek olarak, 2024 yönetmeliği daha geniş kapsamlı düzenlemeler getirmiştir. Yüksek küresel ısınma potansiyeline sahip hidroflorokarbonların (HFC) tüketiminin azaltılması hedeflenmiştir. Avrupa Birliği mevzuatına uyumun güçlendirilmesi ve sera gazlarının azaltılmasına yönelik daha sıkı çevre düzenlemeleri uygulanmıştır.
- YASAKLAR VE SINIRLAMALAR
2022 Yönetmeliği: Florlu sera gazları içeren ürünlerin etiketlenmesi ve piyasaya arzı konularında kısıtlamalar getirilmiştir. Yüksek KIP (Küresel Isınma Potansiyeli) değerine sahip gazlar üzerinde bazı yasaklar uygulanmış, ancak bu yasaklar daha sınırlı kalmıştır.
2024 Yönetmeliği: 2024 yönetmeliği, yasakların kapsamını genişletmiştir. Özellikle, hidroflorokarbonların ithalatı ve ticaretine yönelik sıkı kısıtlamalar getirilmiştir. 2025 yılında yürürlüğe girecek yasaklar, bazı ürünlerde 2027 ve 2029 yıllarına ertelenmiş, böylece sanayilere daha fazla uyum süresi verilmiştir. Ayrıca, piyasaya arz edilen birçok ürün için daha sıkı kurallar getirilmiştir.
- KOTA VE İTHALAT KISITLAMALARI
2022 Yönetmeliği: İthalat ve ihracat ile ilgili genel düzenlemeler mevcuttur, ancak kota sistemi detaylı bir şekilde ele alınmamıştır.
2024 Yönetmeliği: 2024 yönetmeliği, hidroflorokarbonların ithalatına kota sistemi getirmiştir. Bu sistem, her yıl HFC ithalatçısına kota tahsisi yapmayı zorunlu kılmakta ve 2024-2045 döneminde bu gazların tüketimi aşamalı olarak azaltılmaktadır. HFC içeren ürün ve ekipmanların ithalatı da daha sıkı kurallara tabi tutulmuştur.
- SIZINTI KONTROLLERİ VE EMİSYON YÖNETİMİ
2022 Yönetmeliği: Sızıntı kontrolleri ürünlerin gaz içeriğine göre belirli aralıklarla yapılmakta, ancak kontrollerin sıklığı 12 ayda bir ile sınırlıdır.
2024 Yönetmeliği: 2024 yönetmeliği, sızıntı kontrollerini sıkılaştırmış ve 500 ton CO2 eşdeğeri gaz içeren ekipmanlar için 3 ayda bir kontrol zorunluluğu getirmiştir. Ayrıca, ekipmanlara sızıntı tespit sistemlerinin kurulması zorunlu hale getirilmiştir. Bu yenilik, emisyonların daha etkili bir şekilde izlenmesini ve raporlanmasını sağlayacak şekilde düzenlenmiştir.
- EĞİTİM VE BELGELENDİRME
2022 Yönetmeliği: Florlu gazlarla çalışan kişilerin Mesleki Yeterlilik Belgesi alma zorunluluğu getirilmiştir. Ancak eğitim süreçleri ve yeterlilikler daha genel düzeyde düzenlenmiştir.
2024 Yönetmeliği: 2024 yönetmeliği, eğitim ve belgelendirme süreçlerini detaylandırmıştır. Florlu gazlarla çalışan kişilere yönelik daha katı eğitim programları getirilmiş ve bu programların sonunda sertifikasyon zorunlu hale getirilmiştir. Bu sertifikaların periyodik olarak yenilenmesi de gereklidir.
- VERİ TABANI KULLANIMI VE DİJİTALLEŞME
2022 Yönetmeliği: EKOMVET ve FARAVET veri tabanları üzerinden raporlama yapılması zorunlu kılınmış, ancak dijitalleşme süreçleri sınırlı düzeyde kalmıştır.
2024 Yönetmeliği: 2024 yönetmeliği, bu veri tabanlarının kullanımını genişletmiş ve dijital kayıtların zorunlu hale getirilmesini sağlamıştır. Özellikle emisyon verilerinin elektronik ortamda izlenmesi ve bu kayıtların düzenli olarak güncellenmesi şart koşulmuştur. Veri gizliliği ve güvenliği konularında da ek önlemler alınmıştır.
- ETİKETLEME VE PİYASAYA ARZ
2022 Yönetmeliği: Florlu sera gazlarını içeren ürünlerin etiketlenmesi zorunlu kılınmış, ancak bu kurallar daha genel düzeyde kalmıştır.
2024 Yönetmeliği: 2024 yönetmeliği, etiketleme ve piyasaya arz kurallarını daha sıkılaştırmıştır. Küresel Isınma Potansiyeli (KIP) 2500’den fazla olan ürünlerin piyasaya arzına ilişkin daha katı düzenlemeler getirilmiştir. Bu ürünlerin satışına 2025 yılında yasak getirilmiş, bazı kategorilerde bu yasaklar 2027 ve 2029 yıllarına kadar ertelenmiştir.
- ÇEVRE DOSTU ALTERNATİFLERİN TEŞVİKİ
2022 Yönetmeliği: Çevre dostu alternatiflerin kullanımı konusunda teşvikler genel ifadelerle belirtilmiştir.
2024 Yönetmeliği: 2024 yönetmeliği, florlu gazlara alternatif çevre dostu gazların kullanımını daha fazla teşvik etmektedir. Yönetmelik, endüstrileri daha çevreci çözümler üretmeye yönlendirmekte ve bu alternatiflerin kullanımını hızlandırmak için çeşitli teşvik mekanizmaları sağlamaktadır.
SONUÇ
2024 yönetmeliği, 2022 yönetmeliğine göre daha geniş kapsamlı ve sıkı düzenlemeler getirmiştir. Hidroflorokarbonların kademeli olarak azaltılması, sızıntı kontrol süreçlerinin sıkılaştırılması, eğitim ve sertifikasyon sistemlerinin güçlendirilmesi gibi yenilikler, Türkiye’nin çevresel taahhütlerini yerine getirme sürecini hızlandırmaktadır. 2022 yönetmeliği daha genel kurallar içerirken, 2024 yönetmeliği daha çevreci ve AB mevzuatına uyumlu bir çerçeve sunmaktadır.