Konu: Avrupa Birliği Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM) Yönetmeliği

Tarih: 17.03.2022

1. Giriş

15 Mart 2022 tarihi itibariyle Avrupa Birliği Konseyi (“Konsey”); Fit For 55 paketinin kilit unsurlarından biri olan Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM) yönetmeliği (“Yönetmelik”) üzerinde anlaşmaya vardı.

Bu mekanizmanın temel amacı karbon kaçağının önlenmesi olup, ayrıca ülkeleri iklim değişikliğiyle mücadele için karbon fiyatlandırma politikaları oluşturmaya teşvik edecektir.

2. Genel

a) CBAM Nedir?

Böyle bir mekanizma kurma önerisi ilk olarak AB Komisyonu’nun 27 Mayıs 2020 tarihli Covid-19 kurtarma planında duyurulmuştu. Detaylı olarak yayınlanması ise 14 Temmuz 2021’de AB Komisyonu tarafından yayınlanan AB’nin ekonomisini ve toplumunu iklim hedeflerini karşılayacak birçok öneriyi içeren Fit For 55 paketinin yayınlanması ile gerçekleşmiştir.

CBAM mevcut AB Emisyon Ticaret Sistemi (EU ETS) ithal malları kapsayacak şekilde genişletilmiş, ithal ve yerli ürünler için eşdeğer karbon fiyatlandırması sağlanarak eşit bir alan yaratılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda AB Emisyon Ticaret Sistemi ile paralel şekilde çalışacak şekilde tasarlanmış ve karbon kaçağı riskini ele almak için mevcut AB mekanizmalarını kademeli olarak değiştireceği belirtilmiştir.

Yönetmelik, 1 Ocak 2023’ten 31 Aralık 2025’e kadar bir geçiş dönemi yoluyla CBAM’ın aşamalı olarak uygulanmasını sağlar. 1 Ocak 2026 tarihinden itibaren Yönetmelik tam anlamıyla yürürlüğe girecektir.

b) CBAM Nasıl Çalışır?

AB ithalatçıları, yurt dışında üretilen mallar AB’nin karbon fiyatlandırma kurallarına göre üretildiyse, ödenecek karbon fiyatına karşılık gelen karbon sertifikalarını satın alacaklar.

AB üyesi olmayan bir üretici ise üçüncü bir ülkeye ithal edilen malların üretiminde kullanılan karbon için zaten bir fiyat ödediklerini gösterebildiğinde, ilgili maliyet AB ithalatçısı için düşülecektir.

CBAM ayrıca AB üyesi olmayan ülkelerdeki üreticileri üretim süreçlerini yeşillendirmeye teşvik ederek karbon kaçağı riskini azaltmaya yardımcı olacağı belirtilmiştir.

CBAM başlangıçta yalnızca yüksek karbon kaçağı olasılığının yüksek olduğu endüstrilere uygulanacak olup, bunlar endüstriler:

  • Demir ve çelik,
  • Çimento,
  • Gübre,
  • Alüminyum,
  • Elektrik

şeklindedir.

Bu kapsamda, sayılan bu sektörlerde faaliyet gösteren üreticiler, AB içerisine gerçekleştirecekleri ithalatlarda CBAM Sertifikalarını almaları ve AB içerisindeki ETS içerisinde işlem gören karbon fiyatı üzerinden ücretsiz tahsisatları satın aldıklarını belgelemek zorunda olacaktır.

Konsey ayrıca değeri 150,00.-€’dan az olan gönderileri CBAM yükümlülüklerinden muaf tutan bir asgari eşik de öngörmektedir. AB’ye yapılan sevkiyatların yaklaşık üçte biri bu kategoriye gireceğinden ve bunların toplam değeri ve miktarı, bu tür ürünlerin AB’ye toplam ithalatının sera gazı emisyonlarının ihmal edilebilir bir bölümünü temsil ettiğinden, bu önlem idari karmaşıklığı azaltacağı ifade edilmiştir.

c) Yetkili beyan sahibi kimdir?

Beyan sahibi, kendi adına serbest dolaşıma giriş gümrük beyannamesi tescil eden veya adına gümrük beyannamesi tescil edilen kişidir. Beyan sahibinin AB’de yerleşik olması gerekmektedir. “Yetkili beyan sahibi” statüsü, yetkili (CBAM) makamlar tarafından verilmektedir. Bu yetki, ancak yetki başvurusunda bulunan kişinin belirli şartları sağlaması halinde verilmektedir.

d) CBAM sertifikası nedir?

CBAM sertifikaları, CBAM Yönetmeliği Ek I’de listelenen ithal mallardaki toplam gömülü emisyonlara karşılık gelmeli ve yetkili beyan sahibinin yetkilendirildiği ülkedeki yetkili (CBAM) makamından CBAM sertifikaları satın alması gerekmektedir.  CBAM sertifikaları, teslim tarihinden önceki takvim yılı için, her yılın 31 Mayıs tarihine kadar yıllık CBAM beyannamesi ile yetkili makamlara teslim edilir.

e) Türkiye’ye Etkisi Ne Olacaktır?

Bildiğimiz gibi AB, Türkiye’nin en büyük ticaret ortağıdır. Her ne kadar Türkiye’de ETS mekanizması şu an için kurulmamış olsa da 2020 yılında ithalatımızın %40’ından fazlasını AB ile gerçekleştirdiğimiz ve bu ithalatın çoğunlukla otomotiv ve ekipman piyasalarında yaptığımızı dikkate alırsak, bu mekanizmanın kurulmasının gerektiği görülmektedir. Kaldı ki Türkiye gevşek iklim politikaları sebebiyle AB için karbon kaçağı riski taşıyan ülkeler arasındadır. Bu nedenle AB Türkiye’nin de dahil olduğu üçüncü ülkelerden ithal edeceği ürünlerden, vergi alacaktır. Bu vergi, AB’de üretilen ürünlerden alınan karbon vergisiyle eş değer olacaktır. Her ne kadar Türkiye’de şu an için bu vergiyi almıyor olsa da ürünlerin AB’ye ithal edilmesi halinde ihracatçılar bu vergiden sorumlu olacaktır.

3. Sonuç

Bu Yönetmelik ile AB Emisyon Ticaret Sistemi ile paralel şekilde çalışılacak ve karbon kaçağı riskinin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Yönetmelik kapsamında aşağıda yer alan diğer konularda takip edilmeye devam edilecektir:

  • 16 Aralık 2020 tarihli anlaşmaya uygun olarak, 1 Temmuz 2022’ye kadar görüşülmek üzere olan CBAM sertifikalarının satışından elde edilen gelirlere dayanan ve komisyonun kendi kaynakları için teklifleri;
  • Konsey, karbon fiyatlandırma politikalarının tartışılabileceği ve teşvik edilebileceği bir iklim kulübünün CBAM’a paralel olarak kurulması da dahil olmak üzere, üçüncü ülkelerle daha fazla uluslararası iş birliğinin önemine dikkat çekmektedir.