Avrupa Birliği (‘’AB’’), Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (Carbon Border Adjustment Mechanism- ‘’CBAM’’) aracılığıyla iklim eyleminde küresel çabalara öncülük etmeye devam etmektedir.

Avrupa Komisyonu, 30 Eylül 2024 tarihinde CBAM’ın kapsamını genişletme planlarını açıklamıştır. Söz konusu hususa ilişkin açılan paydaş anketi 30 Eylül – 25 Ekim 2024 tarihleri arasında açık kalacak olup bu genişletmenin uygulanabilirliği ve idari maliyetleri hakkında bilgi toplayacaktır. Anket sonucunda ulaşılan bulgular 2025 yılı sonuna kadar beklenen bir raporla birlikte gelecekteki CBAM düzenlemelerini etkileyerek AB’nin iklim hedeflerine uyum sağlamak için mekanizmanın gelişiminin bir sonraki aşamasına rehberlik edecektir.

Bilindiği üzere daha geniş kapsamlı AB Yeşil Mutabakatı’nın bir parçası olan CBAM, Avrupa endüstrilerinin karbon yoğun üretimlerini daha az sıkı çevre düzenlemelerine sahip ülkelere taşıma riski olarak tanımlanan karbon kaçağını ele almak üzere tasarlanmıştır.

2023-2025 yılları arasında geçiş dönemi uygulanacak olan CBAM, şu anda çimento, çelik ve alüminyum gibi hammaddelere ve yukarı akış ürünlerine odaklanmaktadır. Ancak Avrupa Komisyonu, CBAM’in gelişen küresel karbon ekonomisinde etkili olmaya devam edebilmesi için kapsamının aşağı akış (downstream) ürünleri de içerecek şekilde genişletilmesi gerektiğini değerlendirmektedir.

Bu strateji doğrultusunda, Avrupa Komisyonu, 30 Eylül 2024 tarihinde bir paydaş anketi aracılığıyla CBAM kapsamının genişletilmesini araştırmayı planladığını duyurmuş ve gelecekteki değişikliklere rehberlik etmesi için çeşitli sektörlerden geri bildirim talep etmiştir.

CBAM’ın Kapsamı ve Değişiklik Yapılmasının İstenmesinin Nedeni

CBAM’ın birincil amacı, ithalata, yerel karbon emisyonlarının maliyetine eşdeğer bir karbon fiyatı uygulayarak eşitlik sağlamak ve sıkı iklim politikalarını sürdürürken AB endüstrilerinin rekabetçiliğini korumaktır. Bu kapsamda CBAM, aslında AB’ye giren mallara bir karbon maliyeti uygulayarak, AB dışındaki ülkelerden gelen daha ucuz, karbon yoğun ithalatın yerli ürünlerin yerini alması riskini azaltmaktadır.

Şu anda CBAM, çimento, çelik, demir, gübre, hidrojen, alüminyum ve elektrik dahil olmak üzere CBAM Yönetmeliği (AB 2023/956) Ek I’de listelenen karbon yoğun ana ürünlere uygulanmaktadır. Ancak, mevcut durumda yukarı akış (upstream) ürünlere odaklanılması potansiyel boşluklar ortaya çıkarmaktadır. Örneğin, bu sistemde üreticiler hammaddeler üzerindeki karbon maliyetlerinden kaçınmak için üretimlerini AB dışındaki ülkelere taşıyarak orada aşağı akış ürünlerini üretip AB’ye geri ithal edebilirler. Bu sebeple CBAM’in aşağı akış ürünlerini de kapsayacak şekilde genişletilmesinin ardındaki temel mantık, değer zincirinin ilerleyen aşamalarında da karbon kaçağını önlemektir.

AB, aşağı akış ürünleri de dahil ederek, pazarına giren tüm ürünlerin karbon emisyonlarının gerçek maliyetini yansıtmasını sağlamayı ve böylece değer zinciri boyunca karbon kaçağının daha etkili bir şekilde önlenmesini planlamaktadır.

CBAM kapsamında yukarı akış ürünleri (upstream products) şu anda çelik, çimento, alüminyum gibi hammaddelerden oluşmaktadır. Ancak aşağı akış ürünleri, bu hammaddelerin kullanımıyla üretilen daha karmaşık veya tamamlanmış ürünlerdir.

Örneğin:

  • Otomobiller veya çelik yapı malzemeleri, Alüminyumdan yapılan ambalajlar veya alüminyum çerçeveli pencereler.
  • Çimentodan üretilmiş beton bloklar veya betonarme yapı elemanları.

Bu tür ürünler, hammaddeyi işleyerek katma değer sağlayan süreçler sonucu ortaya çıkan nihai ürünler olduğundan, CBAM’in genişletilmesi planı bu tip ürünleri de kapsama amacındadır.

Böylece sadece hammaddelerin değil, işlenmiş nihai ürünlerin de karbon ayak izi hesaba katılarak ithalat esnasında bir karbon maliyeti uygulanması amaçlanmaktadır.

Bu noktada Avrupa Komisyonu’nun anketi, beklenen bu değişimin ilk adımını temsil etmektedir. Avrupa Komisyonu, paydaşlardan veri ve geri bildirim toplayarak, böyle bir kapsam genişletmesinin gerekliliğini, fizibilitesini ve idari sonuçlarını değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Toplanan bilgiler gelecekteki CBAM düzenlemelerini şekillendirecek ve Avrupa’nın iklim politikalarının küresel piyasa değişimleri karşısında sağlam ve uyarlanabilir kalmasını sağlayacaktır.

Paydaş Anketi ile Hedeflenenler

Paydaş anketi 30 Eylül-25 Ekim 2024 tarihleri arasında açık olup ithalatçılar, üreticiler, ticaret örgütleri, sivil toplum ve akademik araştırmacılar dahil olmak üzere geniş bir katılımcı yelpazesini hedeflemektedir. Birincil amaç, özellikle ithalatçılar için idari yük ve uyum maliyetleri ile ilgili olarak, CBAM’ın aşağı akış ürünlere potansiyel genişlemesi hakkında çeşitli girdiler toplamaktır.

Anket kapsayıcı olacak şekilde tasarlanmış olup, özellikle aşağı akış ürün ithalatçıları gibi potansiyel CBAM genişlemesinden doğrudan etkilenenlerden girdi toplanmasına önem vermektedir.

Bu geniş katılım, türev ürünlerin CBAM çerçevesine dahil edilmesi halinde işletmelerin karşılaşabileceği pratik zorlukların kapsamlı bir şekilde anlaşılmasını sağlayacaktır.

Aynı zamanda bu geri bildirim, Avrupa Komisyonu’nun CBAM’in genişletilmesinin etkisini değerlendirmesine ve gerekli düzenleyici çerçeveyi şekillendirmesine yardımcı olacaktır.

Elde edilen veriler ayrıca 2025 sonunda yayınlanacak olup CBAM’in gelişiminin bir sonraki aşamasına rehberlik edecek bir raporu da şekillendirecektir.

Uygulama Takvimi

Avrupa Komisyonu, CBAM’ın gelişiminin sonraki aşamaları için temel kilometre taşlarını belirlemiştir:

  • 2024’ün 4. Çeyreği- 2025’in 1. Çeyreği: kadar doğrulayıcılar için akreditasyon sürecinin başlatılması ve aşağı akış ürünlerin potansiyel olarak dahil edilmesi.
  • 2025’in 2. Çeyreği: Yeni kurallar, CBAM’ın kapsamını emisyon değeri çalışmalarına dayanarak dolaylı emisyonları ve yukarı akış ürünlerini kapsayacak şekilde genişletebilir.
  • 2025’in 4. Çeyreği: CBAM’in etkisi hakkında kapsamlı bir rapor yayınlanması beklenmektedir.
  • 2026-2028: CBAM’in tam olarak uygulanması ve ithalatçıların CBAM sertifikaları aracılığıyla emisyonlar için ödeme yapmaya başlaması beklenmektedir.

Sonuç olarak Avrupa Komisyonu’nun CBAM’in kapsamının genişletilmesini araştırma girişimi, AB’nin iklim politikalarını geliştirme ve değer zinciri boyunca karbon kaçağını ele alma konusundaki kararlılığını yansıtmaktadır.