Avrupa Komisyonu, Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (Carbon Border Adjustment Mechanism – “CBAM”) kapsamında yürütülmekte olan mevzuat geliştirme süreci çerçevesinde, politika seçeneklerinin değerlendirilmesine temel oluşturacak bilgi, veri ve paydaş görüşlerinin toplanmasını amaçlayan bir görüş çağrısı (call for evidence) yayımlamıştır. Bu çağrı ile CBAM’ın uygulama alanı, işleyişi ve etki mekanizmalarına ilişkin çeşitli politika alanlarında düzenleme yapılmasına yönelik hazırlık süreci başlatılmış; özellikle kapsam genişletme, mekanizmanın etkinliğini azaltmaya yönelik uygulamaların önlenmesi ve elektrik ürününe ilişkin teknik düzenlemelerin gözden geçirilmesi hedeflenmiştir.

Avrupa Komisyonu tarafından başlatılan bu çalışma kapsamında, CBAM’ın mevcut işleyişinin güçlendirilmesi ve politika hedefleriyle daha yüksek uyum sağlanması amacıyla aşağıdaki öncelikli alanlarda kapsamlı bir değerlendirme yapılması öngörülmektedir:

  • Kapsamın, halihazırda düzenlemeye tabi olan temel girdilere ek olarak bu girdilerle üretilen nihai ürünleri (downstream products) de içine alacak şekilde genişletilmesi,
  • Mekanizmanın etkinliğini zayıflatabilecek, çevresel ve mali yükümlülüklerin bertaraf edilmesini amaçlayan uygulamaların (circumvention practices) engellenmesine yönelik ilave denetim ve kontrol araçlarının geliştirilmesi,
  • Elektrik ithalatında kullanılan emisyon hesaplama yöntemlerinin, özellikle varsayılan değerlerin ve gerçek emisyona dayalı raporlama koşullarının uygulanabilirlik açısından yeniden ele alınması.
  1.   Nihai Ürünlerin (Downstream Products) CBAM Kapsamına Dahil Edilmesi:

Mevcut durumda CBAM, çimento, demir-çelik, alüminyum, gübre, hidrojen ve elektrik gibi yüksek emisyon yoğunluğuna sahip temel ürünleri kapsamaktadır. Yeni düzenleme ile bu temel girdiler kullanılarak imal edilen ve halihazırda CBAM dışında kalan nihai veya yarı mamul ürünlerin (downstream products) de kapsama alınması öngörülmektedir.

Bu genişleme önerisinin temel amacı, “karbon kaçağı” (carbon leakage) riskinin tedarik zincirinin daha ileri aşamalarına kaymasını önlemektir. Zira yalnızca temel girdilerin düzenlenmesi, üreticileri daha düşük karbon maliyetine sahip ülkelere yönlendirme ve bu ülkelerden gelen işlenmiş ürünlerin AB pazarında yerli düşük emisyonlu alternatiflerin yerini alması riskini taşımaktadır. Dolayısıyla, nihai ürünlerin kapsama alınması; rekabet eşitliğini sağlamak, üretimin AB dışına taşınmasını önlemek ve küresel emisyon azaltım çabalarını desteklemek açısından önem arz etmektedir.

  1.    Mekanizmayı Etkisizleştirmeye Yönelik Uygulamalara Karşı İlave Önlemler (Additional Anti-Circumvention Measures):

CBAM’ın çevresel ve ekonomik etkinliğini zayıflatabilecek düzenleme dışı yollarla yükümlülüklerden kaçınma girişimlerinin (circumvention practices) tespit edilmesi ve bu durumların önlenmesi, düzenleme sürecinin ikinci temel ayağını oluşturmaktadır.

Bazı piyasa aktörlerinin, CBAM kapsamındaki temel ürünleri AB dışındaki ülkelerde küçük çaplı işlemlerle dönüştürerek bu ürünleri doğrudan düzenleme dışına çıkarmaya çalıştığı gözlemlenmektedir. Bu tür uygulamalar, mekanizmanın bütünlüğünü zedelemekte ve düzenlemeden beklenen karbon azaltım etkisini sınırlamaktadır.

Avrupa Komisyonu, bu bağlamda aşağıdaki araçların değerlendirilmesini gündeme almıştır:

  • İthal edilen ürünlere ilişkin üretim teknolojisi ve kimyasal/bileşen yapısına dair daha ayrıntılı raporlama yükümlülüklerinin getirilmesi,
  • Kapsam dışına çıkmak amacıyla yapılan sınırlı nitelikteki fiziksel veya teknik değişiklikleri (slightly modified products) içeren ürünlerin de CBAM kapsamına dahil edilmesini mümkün kılacak düzenleyici esnekliklerin oluşturulması.

Bu önlemlerle, uygulamada karşılaşılan kaçınma girişimlerine karşı etkili bir caydırıcılık sağlanması ve CBAM’ın çevresel bütünlüğünün korunması amaçlanmaktadır.

  1.    Elektrik Ürününe İlişkin Emisyon Hesaplama Kurallarının Gözden Geçirilmesi:

Mevcut CBAM uygulamasında, elektrik ithalatına ilişkin karbon emisyonları varsayılan değerler (default values) üzerinden hesaplanmaktadır.

Bu yöntemin, AB dışı ülkelerde düşük karbonlu elektrik üretim modellerinin gelişimini yeterince teşvik etmediği ve ithalatçılar açısından gerçek emisyon verilerine (actual emissions) dayalı raporlamanın teknik ve idari olarak uygulanabilirliğini sınırladığı yönünde yoğun eleştiriler mevcuttur.

Bu çerçevede Avrupa Komisyonu, aşağıdaki iyileştirme başlıklarını değerlendirmeye almıştır:

  • CO₂ bazlı emisyon faktörlerinin (CO₂-only emission factors) revize edilerek, daha farklılaştırılmış ve piyasa gerçeklerini yansıtan yöntemlerin benimsenmesi,
  • Elektrik ithalatında kullanılan yenilenebilir enerji tedarik anlaşmaları (Power Purchase Agreements – PPAs), fiziksel şebeke kapasite kısıtları (network congestion) ve kapasite tahsisi (capacity nomination) gibi teknik kriterlerin sadeleştirilmesi ve açıklığa kavuşturulması,
  • Gerçek değer kullanımının önünü açacak daha pratik ve şeffaf uygulama prosedürlerinin geliştirilmesi.

Bu değişikliklerle, elektrik alanında CBAM’ın daha adil, uygulanabilir ve çevresel açıdan etkili bir yapıya kavuşturulması hedeflenmektedir.

Danışma Süreci ve Katılımcı Paydaşlara Yönelik Çağrı

Avrupa Komisyonu, CBAM kapsamında öngörülen düzenlemelere ilişkin politika seçeneklerinin geliştirilmesi ve etki analizlerinin sağlıklı biçimde yürütülebilmesi amacıyla geniş tabanlı bir kamu danışma süreci (public consultation) başlatmıştır.

Bu süreç, karar alma aşamasında tüm paydaşlardan nitelikli geri bildirim alınmasını, sektörel farklılıkların dikkate alınmasını ve düzenlemelerin uygulanabilirliğinin artırılmasını hedeflemektedir.

Danışma süreci, Avrupa Komisyonu’nun “Have Your Say” platformu üzerinden erişime açılmış olup; görüşler, sekiz hafta boyunca elektronik ortamda iletilebilecektir.

Katılımcılardan; önerilen kapsam genişletmesi, mekanizmayı etkisizleştirmeye yönelik uygulamaların önlenmesi ve elektrik ithalatı ile ilgili kural değişiklikleri gibi başlıklarda olası çevresel, ekonomik, sosyal ve idari etkiler hakkında görüş ve veri sunmaları beklenmektedir.

Görüş Bildirmesi Beklenen Temel Paydaş Grupları

Avrupa Komisyonu, aşağıdaki paydaş gruplarını sürece aktif olarak katkı sunmaya davet etmektedir:

  • CBAM kapsamındaki temel ürünleri (basic goods) ve bu girdilerle üretilen nihai ürünleri (downstream goods) imal eden, ithal eden, ihraç eden veya bu ürünlerin ticaretini ve depolanmasını yapan şirketler,
  • İlgili sektörlerde faaliyet gösteren üretici birlikleri ve ticaret kuruluşları,
  • Çevre, iklim ve ticaret alanlarında uzmanlaşmış sivil toplum kuruluşları (non-governmental organisations – NGOs) ile konuya ilişkin veri ve analiz sunabilecek akademik kurumlar
  • Ulusal ve yerel düzeyde görev yapan kamu otoriteleri, özellikle gümrük idareleri ve çevre/enerji düzenleyici kurumlar,
  • İlgili sektörlerde çalışanları temsil eden sendikalar.

Danışma süreci tamamlandığında, Avrupa Komisyonu tarafından önce bir özet bilgi notu ardından daha kapsamlı bir sentez raporu yayımlanacaktır.

Bu raporlar, düzenlemeye ilişkin nihai taslağın oluşturulmasında referans belge olarak kullanılacak ve CBAM’ın gelecekteki revizyonuna doğrudan yön verecektir.