Avrupa Birliği (“AB”) Konseyi ve Parlamentosu 5 Ekim 2023 tarihinde, küresel ısınmaya neden olan ve ozon tabakasını incelten maddelerin kullanımdan kaldırılması konusunda geçici bir siyasi anlaşmaya vardılar.
Bu geçici anlaşma, Florlu Sera Gazları (Fluorinated Greenhouse Gases) hakkındaki müzakereleri sonuçlandırmakta ve ozon tabakasını incelten maddeler (Ozone-Depleting Substances- “ODS’ler”) konusunda 2023 yılı Haziran ayında varılan resmi olmayan bir anlaşmanın ardından gelmiştir.
Mevcut AB mevzuatı halihazırda Florlu Sera Gazları’nın kullanımını önemli ölçüde sınırlandırmış olsa da, yeni kurallar bunların atmosfere emisyonunu daha da azaltacak ve Paris Anlaşması uyarınca küresel sıcaklık artışının sınırlandırılmasına katkıda bulunacaktır.
Geçici anlaşmaya göre, hidroflorokarbonların (“HFC’ler”) tüketimi 2050 yılına kadar tamamen durdurulacak ve Komisyon tarafından tahsis edilen üretim hakları kapsamında HFC’lerin üretimi, 2036 yılından itibaren minimum seviyeye (%15) indirilecektir. Kota tahsisinin azaltılmasına yönelik sıkı programa bağlı olarak hem üretim hem de tüketim aşamalı olarak azaltılacaktır.
Anlaşma, Komisyon teklifine kıyasla ilk iki dönem için daha yüksek bir kota tahsisi öngörmektedir. Yarı iletkenler, Komisyonun önerdiği şekilde HFC kota tahsis sisteminden muaf tutulacak ve HFC tüketiminin aşamalı olarak durdurulmasının ve halen kullanıldıkları sektörlerde teknolojik gelişmeler ve ilgili uygulamalar için HFC’lere alternatiflerin mevcudiyeti dikkate alınarak HFC ihtiyacının fizibilitesi 2040 yılında tekrar gözden geçirilecektir.
Kurallar, belirli ev tipi buzdolapları, soğutucular, köpükler ve aerosoller de dahil olmak üzere, HFC içeren çeşitli ürün ve ekipman kategorilerinin piyasaya sürülmesine tam bir yasak getirmektedir.
Geçici anlaşma, önerilen yasakların REPowerEU kapsamında gerekli olan ısı pompası dağıtım hedefine ulaşılmasını tehlikeye atması durumunda, ısı pompaları için sınırlı sayıda ek kota çıkarma olasılığını da içermektedir.
Geçici anlaşma, mevcut ekipmanın onarımı ve servisi için gereken bazı ekipmanlara yasak getiriyor. 2025’ten itibaren, yüksek küresel ısınma potansiyeline sahip Florlu Sera Gazları kullanan soğutma ekipmanlarının servis ekipmanı, gazlar geri kazanılmadığı veya geri dönüştürülmediği sürece yasaklanacak olup bu durumda, 2030’a kadar bir istisna söz konusu olacaktır.
Benzer bir yasak, hava ekipmanlarının servisi için de getirilmekte olup 2026 yılı için iklimlendirme ve ısı pompası ekipmanı, 2032 yılına kadar geri kazanılmış veya geri dönüştürülmüş gazlar için de bir istisna söz konusudur.
Kurallar, 2012/19/AB (atık elektrikli ve elektronik ekipmanlara ilişkin) Direktifi’ne tabi elektrikli ve elektronik ekipman kategorileri kapsamına giren ürün ve ekipmanlardaki Florlu Sera Gazları için 1 Ocak 2028’den itibaren zorunlu bir genişletilmiş üretici sorumluluğu (Extended Producer Responsibility –“EPR”) şeması ortaya koymaktadır.
Kurallar ayrıca, küresel ısınma potansiyeli yüksek gazlar içeren eski ekipmanların AB dışındaki ülkelere ihraç edilmemesini sağlamak için ihracat yasağını da getirmekte ve iklim dostu alternatiflerin kullanımına yönelik teşvikler sağlamaktadır.
Geçici metin, üye devletlerin ihlallere uygulanacak etkili, orantılı ve caydırıcı cezalara ilişkin kurallar belirleyeceğini öngörmektedir. Ancak cezaların en azından para cezalarını, ürünlere el konulmasını, ürünlerin kamu ihalelerinden geçici olarak hariç tutulmasını ve geçici ticaret yasaklarını içermesi gerektiği Çevre Suçları Direktifi ve ulusal yasal sistemlerle uyumlu olması gerektiği Avrupa Konseyi tarafından belirtilmektedir. Üye devletlerin bir eşik belirlemeye karar vermesi halinde, belirlenen minimum niceliksel eşiğin üzerinde olmaları gerekir.
Geçici anlaşmanın ardından, yeni kurallar onaylanmak üzere Konsey ve Parlamentonun çevre komitesine iletilecek ve daha sonra her kurum tarafından resmi olarak kabul edilecektir.