Türkiye’de ambalaj atıklarının yönetiminde yeni bir döneme girilmektedir. Türkiye Çevre Ajansı tarafından 4 Eylül 2025 tarihinde yayımlanan “Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi Uygulamalarına İlişkin Usul ve Esaslar” ile birlikte, içecek ambalajlarına yönelik zorunlu depozito uygulaması başlayacaktır. Düzenlemenin temel amacı;

  • Tek kullanımlık ambalaj atıklarının azaltılması,
  • Geri dönüşüm oranlarının artırılması,
  • Kaynak verimliliğinin sağlanması ve
  • Türkiye’nin döngüsel ekonomi hedeflerine katkı sunulmasıdır.

Türkiye’de ambalaj atıklarının yönetimine ilişkin yeni düzenleme ile birlikte, Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi (“ZDYS”) resmen uygulamaya geçmektedir. Sistem, üreticiden tüketiciye kadar tüm zinciri kapsayan bütüncül bir model öngörmektedir.

Sistemin temel dayanak noktası, piyasaya sürülen her ambalajın DBYS (Depozito Bilgi Yönetim Sistemi) üzerinden kayıt altına alınması ve gerekli teknik standartlara uygun şekilde tescil edilmesidir. Ambalajlar üzerinde, denetim ve izlenebilirliği sağlayacak DYS logosu ve barkod yer alacaktır.

Ürün piyasaya sunulduğunda depozito bedeli tahsil edilecek; tüketici, ambalajı belirlenen noktalara iade ettiğinde bu bedeli geri alacaktır. Bu sürecin sağlıklı işlemesi için zincir marketlerde ve AVM’lerde Depozito İade Makineleri (DİM) kademeli olarak devreye alınacaktır. Toplanan ambalajlar doğrulama sonrasında lisanslı geri dönüşüm tesislerine yönlendirilerek işlenecek ve döngüsel ekonomiye kazandırılacaktır.

İş dünyası açısından en kritik nokta, ambalaj üretimi ve piyasaya arzının çevresel kriterlere tam uyumlu şekilde gerçekleştirilmesi zorunluluğudur. ZDYS’nin kurulması ve sürdürülebilirliğine ilişkin maliyetler, ürünleri piyasaya süren ve dağıtan işletmeler tarafından karşılanacaktır. Depozito bedeli, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından belirlenen tutar üzerinden tek tip uygulanacak ve belgelerde açıkça gösterilecektir.

Tüketiciler ise depozitolu boş ambalajları diğer atıklardan ayrı tutarak sadece belirlenmiş iade noktalarına teslim etmekle yükümlüdür. Böylelikle hem geri dönüşüm sürecinin güvenilirliği sağlanacak hem de kaynak verimliliği artırılacaktır.

Kapsam

Zorunlu depozito yönetim sistemi, Türk Gıda Kodeksi Gıda İle Temas Eden Madde ve Malzemelere Dair Yönetmelik hükümlerine uygun olarak üretilen ve düzenlemenin Ek-1’de verilen ambalaj sınıflarında yer alan tek kullanımlık ambalajlar ile piyasaya sürülen Ek-2’de tanımlı ürün sınıflarını kapsar. Yeni sistem, belirli ambalaj türlerini ve ürün gruplarını kapsayacak şekilde düzenlenmiştir:

  • Ambalaj Türleri: Cam, PET, alüminyum, HDPE, kompozit ve diğer tek kullanımlık içecek ambalajları. Hacim aralığı 0,10 litre ile 30 litre arasında olan tüm ambalajlar sisteme dahildir.
  • Ürün Grupları:
    • Alkolsüz içecekler, su, enerji ve sporcu içecekleri,
    • Meyve suları, süt ve süt bazlı ürünler,
    • Fermente içecekler ve alkollü ürünler.
  • Ambalaj Gereklilikleri: Her ürünün üzerinde barkod, DYS logosu ve özel mürekkep güvenlik unsurları yer almak zorundadır. Bu işaretlemeler hem sistemin işleyişini hem de sahteciliğin önlenmesini güvence altına alacaktır.

Zorunlu DYS kapsamına alınmış olan cam, PET ve alüminyum ambalajların boyutları dahil diğer fiziksel özelliklerine ilişkin düzenlemenin Ek-3’ün de yer alan kriterlerin sağlanması zorunludur. Zorunlu DYS kapsamına alınmış ambalajlı ürünlerden tescil edilmemiş olanların piyasaya sürülmesi yasak olup bu ambalajların tescil kriterlerine uygunluğunun sağlanması piyasaya süren işletmelerin sorumluluğundadır.

ZDYS, üreticiden tüketiciye kadar tüm aktörleri kapsayan bir süreç öngörmektedir:

  • Tüketici: Satın aldığı içeceğin ambalajını iade ederek ödediği depozito bedelini geri alacaktır. Bu sayede geri dönüşüme doğrudan katkı sağlayacaktır.
  • Satış Noktaları: AVM, zincir marketler ve perakende satış noktaları kademeli olarak Depozito İade Makineleri (DİM) kuracak ve iade sürecinde tüketicilere kolaylık sağlayacaktır.
  • Üretici ve İthalatçılar: Piyasaya sürdükleri tüm ürünleri Depozito Bilgi Yönetim Sistemi (DBYS) üzerinden kayıt altına almak ve sistemin finansal yükümlülüklerini karşılamakla sorumludur.
  • Ajans ve Bakanlık: Sistemin kurulması, işletilmesi ve sürdürülebilirliği için denetim, koordinasyon ve raporlama görevlerini yürütecektir.
  • Darphane: Ambalajların izlenebilirliği ve güvenliği için gerekli barkod, logo ve özel güvenlik unsurlarını sağlayacaktır.

ZDYS’nin uygulamaya geçişi kademeli bir takvim çerçevesinde planlanmıştır:

  • 2025: Büyükşehirlerde AVM ve zincir mağazalarda pilot uygulama başlayacaktır.
  • 2026: Sistem ülke genelinde yaygınlaşmaya başlayacak, satış noktalarının yükümlülükleri genişleyecektir.
  • 2027: Türkiye genelinde tüm satış noktaları için sistem zorunlu hale gelecektir.

Sonuç ve Beklentiler:

Zorunlu Depozito Yönetim Sistemi, Türkiye’nin çevre politikaları kapsamında döngüsel ekonomi hedeflerine ulaşması için stratejik bir araç olarak konumlandırılmıştır. Sistemin tam olarak uygulanması ile birlikte;

  • Ambalaj atıklarının ayrı toplanması ve geri dönüştürülmesi oranlarının kayda değer ölçüde artması,
  • Doğal kaynak kullanımında tasarruf sağlanması, sera gazı emisyonlarının azaltılması ve çevre kirliliğinin önlenmesi,
  • Tüketici davranışlarında dönüşüm gerçekleşerek, atıkların kaynağında ayrıştırılmasına ilişkin toplumsal bilinç düzeyinin yükselmesi,
  • Depozito iade sisteminin ülke genelinde yaygınlaştırılması sayesinde yeni iş ve istihdam alanlarının oluşması,
  • Geri dönüşüm sektöründe yüksek kaliteli hammaddenin sürekliliğinin sağlanması,
  • Kamu, özel sektör ve tüketici işbirliğiyle şeffaf ve izlenebilir bir sistemin kurulması, beklenmektedir. Bu çerçevede, sistemin etkinliği; üreticilerin, ithalatçıların, dağıtıcı ve perakendecilerin yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmesi; tüketicilerin ambalaj iadesine katılım göstermesi ve kamu otoritelerinin etkin denetimi ile mümkün olacaktır.