Avrupa Parlamentosu, 9 Eylül 2025 tarihinde gerçekleştirdiği oylama ile Atık Çerçeve Direktifi’nde kapsamlı değişiklikler kabul etmiştir. Bu düzenleme, yılın başında Avrupa Konseyi tarafından da onaylanmış olup, revizyon sürecinin son yasal adımı niteliğindedir.

Değişiklikler, özellikle tekstil ve gıda atıklarının önlenmesi ve azaltılması hedefi doğrultusunda hazırlanmıştır. Söz konusu sektörler, yüksek kaynak kullanımı ve ciddi çevresel etkileri nedeniyle AB’nin döngüsel ekonomi stratejisinde öncelikli alanlar arasında yer almaktadır.

AB’de her yıl yaklaşık 12,6 milyon ton tekstil atığı ortaya çıkmakta, bunun 5,2 milyon tonu giysi ve ayakkabıdan kaynaklanmaktadır. Bu atıkların yalnızca %22’si yeniden kullanım veya geri dönüşüm için toplanmakta; geri kalanı depolama alanlarında bertaraf edilmekte veya yakılmaktadır. Gıda sektöründe ise her yıl 60 milyon ton gıda israfı gerçekleşmekte, bu miktarın ekonomik değeri yaklaşık 132 milyar Euro olarak hesaplanmaktadır. Atıkların mevcut düzeyi, hem çevresel hem de ekonomik sürdürülebilirlik açısından kritik riskler doğurmaktadır.

Tekstil Sektörü İçin Yeni Yükümlülükler:

Revizyon kapsamında üye devletler, genişletilmiş üretici sorumluluğu (Extended Producer Responsibility – EPR) mekanizmalarını kurmakla yükümlü hale gelmektedir.

  • Kapsam: Giysi, aksesuar, şapka, ayakkabı, battaniye, nevresim takımları, mutfak tekstilleri ve perdeler düzenleme kapsamına alınmaktadır. Üye devletler, ek olarak yatak üreticileri için de EPR mekanizması oluşturabilmektedir.
  • Kimler Kapsamda: AB içinde üretim yapan tüm tekstil ve moda şirketleri ile birlikte AB dışındaki üreticiler ve e-ticaret yoluyla ürün sağlayan işletmeler de sorumlu hale gelmektedir.
  • Üretici Yükümlülükleri:
    • Ürünlerin toplanması, ayrıştırılması ve geri dönüştürülmesine yönelik maliyetlerin üstlenilmesi,
    • Ödenecek katkı paylarının ürün tasarımının sürdürülebilirlik kriterlerine göre farklılaştırılması.

Avrupa Birliği’nde tekstil ürünlerini piyasaya süren üreticiler, her üye devlet tarafından kurulacak EPR mekanizmaları aracılığıyla, bu ürünlerin toplanması, ayrıştırılması ve geri dönüştürülmesine ilişkin maliyetleri karşılamakla yükümlü olacaktır.  Tasarımı daha dayanıklı, uzun ömürlü ve geri dönüştürülebilir ürünler için daha düşük katkı payı öngörülmektedir.

  • Uygulama Takvimi: Üye devletler, direktifin yürürlüğe girmesinden itibaren 30 ay içinde EPR mekanizmalarını kurmakla yükümlüdür. Mikro ölçekli işletmelere ek bir yıllık uyum süresi tanınmaktadır.

Gıda Sektörü İçin Yeni Yükümlülükler:

Revizyon, AB düzeyinde ilk kez bağlayıcı gıda atığı azaltım hedefleri getirmektedir.

  • 2021–2023 dönemi baz alınarak 2030 yılına kadar gıda işleme ve üretim aşamalarında atıkların %10 azaltılması,
  • Perakende, restoranlar, gıda hizmetleri ve hanelerde ortaya çıkan atıkların ise %30 azaltılması zorunlu hale gelmektedir.
    Bu hedefler, üye devletlerin gıda tedarik zincirinde ölçüm, raporlama ve kontrol mekanizmaları oluşturmasını gerektirmektedir.

Üye Devletlerin Sorumlulukları:

Revize edilen direktif yürürlüğe girdikten sonra, üye devletlerin 20 ay içinde düzenlemeleri ulusal mevzuatlarına aktarması gerekmektedir. Tekstil sektöründe EPR mekanizmalarının ise en geç 30 ay içinde fiilen uygulamaya geçirilmesi zorunludur.

İş Dünyası Açısından Etkiler:

  • Tekstil ve Moda Şirketleri: Üreticiler, ürünlerinin tüm yaşam döngüsünden sorumlu hale gelmekte; toplama, ayrıştırma ve geri dönüşüm maliyetlerini üstlenmektedir. Bu düzenleme, ürün geliştirme süreçlerinde döngüsellik ve sürdürülebilirlik kriterlerine öncelik veren şirketler açısından, maliyetlerin optimize edilmesi ve piyasa konumlarının güçlendirilmesi bakımından stratejik bir avantaj yaratacaktır.
  • Gıda Sektörü: Perakendeciler, restoranlar ve gıda hizmeti sağlayıcıları, gıda atıklarını azaltmak için bağlayıcı yükümlülük altına girmektedir. İsrafın ölçülmesi, raporlanması ve yönetilmesi zorunlu hale gelmektedir.
  • E-ticaret Şirketleri: AB dışından ürün tedarik eden çevrimiçi satış platformları da kapsama alınmakta, bu durum küresel moda ve perakende aktörleri için ilave uyum gereklilikleri doğurmaktadır.

Revize edilen Atık Çerçeve Direktifi, AB’nin döngüsel ekonomi vizyonunu güçlendirmekte ve tekstil ile gıda sektörlerinde değişim zorunluluğu yaratmaktadır.

Tekstil için EPR mekanizmaları, üreticileri ürünlerinin tasarımından bertarafına kadar mali ve çevresel sorumluluk üstlenmeye yönlendirmekte; gıda sektöründeki ilk bağlayıcı hedefler ise israfın önlenmesine yönelik kapsamlı eylemleri zorunlu kılmaktadır.

Şirketlerin erken hazırlık yaparak uyum süreçlerini kurumsal stratejilerine entegre etmesi, hem yasal risklerin azaltılması hem de rekabet gücünün korunması açısından kritik önem taşımaktadır.