6 Aralık 2022’de Avrupa Birliği (“AB”), şirketlerin ormansızlaşma ve orman bozulması ile ilişkilendirilen ürünleri AB pazarına sunmasını veya AB’den ihracatlarının yapılmasını önlemek için Ormansızlaşmayı Önleme Yönetmeliği (EU Deforestation Regulation- “EUDR”) ilişkin anlaşmaya varmıştır. EUDR 29 Haziran 2023 tarihinde yürürlüğe girmiş ve 30 Aralık 2024’ten itibaren uygulanmaya başlanacaktır.

Amaç nedir?

  • EUDR ile ormansızlaşmadan kaynaklanan sera gazı emisyonlarını azaltarak iklim değişikliği ile küresel biyolojik çeşitlilik kaybıyla mücadele edilmesi ve AB pazarının küresel ormansızlaşma ve dünya çapındaki ormanların bozulması üzerindeki olumsuz etkisini sınırlamak hedeflenmektedir.
  • İlaveten EUDR kapsamında orman bozulmasından daha fazlasını korumayı amaçlamakta olup aynı zamanda insan hakları ve yerli halkın hakları da dahil olmak üzere üretim ülkesinin ilgili mevzuatını da korumaktadır.

EUDR kapsamı nedir?

  • EUDR tarımsal genişleme nedeniyle ormansızlaşmanın ana etkeni olarak değerlendirilen 7 adet malı kapsamına dahil etmektedir.
  • Bu mallar; palmiye yağı, sığır eti, soya fasulyesi, kahve, kakao, kereste olarak belirlenmiştir. Yönetmelik, her bir malda, AB Gümrük Kanunu listesine göre hangi ürünlerin EUDR kapsamına dahil olduğunu tanımlamaktadır.
  • EUDR, belirli ürünlerin AB içinde pazara sunulması ve erişilebilirliğinin yanı sıra AB ihracatına ilişkin düzenlemeleri düzenlemektedir. Yönetmeliğin ekinde (Annex 1) yer alan Liste kauçuk, soya ve odun gibi belirli ürünleri içeren, bunlarla beslenen veya bunlar kullanılarak üretilen bazı ürünleri de içermektedir.

EUDR madde 3 (Yasaklar)

EUDR’nin 3. maddesi kapsamında aşağıdaki koşulların tümü yerine getirilmediği sürece ilgili emtialar ve ilgili ürünlerin AB piyasasına arz edilemeyeceği veya ihraç edilemeyeceği belirtilmiştir.

  1. Ürünün ormansızlaşmaya neden olmaması
  2. Üretildiği ülkenin ilgili mevzuatına uygun olarak üretilmiş olması
  3. Durum tespiti beyanı kapsamında bulunmaları

EUDR madde 4 (Yükümlülükler)

EUDR madde 4 kapsamında operatörlerin yükümlülükleri sayılmıştır. Bu bağlamda operatörler, ilgili ürünleri piyasaya arz etmeden veya ihraç etmeden önce, ilgili ürünlerin 3. maddede belirtilen yasaklara uygun olduğunu kanıtlamak amacıyla 8. madde uyarınca gerekli özeni göstermelilerdir.

Operatörler, durum tespiti beyanını yetkili makamlara sunarak, ilgili ürünün 3. maddeye uygunluğunun sorumluluğunu üstlenecektir. Operatörler, durum tespiti beyanlarının kaydını, beyanın aracılığıyla sunulduğu tarihten itibaren beş yıl süreyle saklayacaklardır.

Bu bağlamda,

  • EUDR kapsamında yer alan malların ve ürünlerin AB pazarına arz edilmesi veya AB pazarından ihraç edilmesi için mallardan elde edilen ürünlerinin menşei ülkelerinin ormansızlaştırma politikalarına uygun olarak üretilmiş olması, ormansızlaşma içermemesi ve durum tespiti beyanı kapsamında olması gerekmektedir.
  • Zira tedarik zincirinin daha önceki bir aşamasında durum tespiti yapılmamış Ek I’de listelenen ürünleri pazarlayan operatörler ölçeklerine bakılmaksızın durum tespiti beyanı sunma yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır.
  • Yönetmelik’ten en büyük etkiyi alabilmek adına AB politikasının yalnızca AB tedarik zincirlerini değil, küresel pazarı da etkilemeyi hedeflemesi gerekmektedir. Üretici ve tüketici ülkelerle serbest ticaret anlaşmaları da dahil olmak üzere ortaklıklar ve etkin uluslararası işbirliği bu açıdan temel öneme sahiptir. Bu sebeple Ek 1’de listelenen ürünlerin özel kullanımının sağlanması, kapsamlı tedarik zinciri yönetimi ve kalite kontrol önlemlerinin uygulanmasını içermektedir.

Durum tespiti şunları içerecektir:

  • maddede belirtilen şartların yerine getirilmesi için gereken bilgi, veri ve belgelerin toplanması
  • maddede belirtildiği üzere risk değerlendirme tedbirleri
  • maddede belirtildiği üzere risk azaltma önlemleri

EUDR’nin 9. maddesi (Gerektiği Şekilde Bilgi Toplanması)

EUDR madde 9 uyarınca operatörlerin, ilgili ürünlerin Madde 3’e uygunluğunu kanıtlayan bilgi, belge ve verileri toplamaları gerekmektedir. Bu yükümlülüğü yerine getirmek için operatörlerin, piyasaya arz veya ihraç tarihinden itibaren beş yıl süreyle bunları toplamalı, düzenlemeli ve saklamalıdır.

Bu bağlamda;

  • EUDR’nin 9. maddesinde belirtilen bilgilerin toplanması, uyum ve durum tespiti ile ilgili çeşitli veri noktalarının toplanmasını içermektedir.
  • Malzemelerin üretimi veya temini ile ilgili coğrafi koordinatların veya konum verilerinin elde edilmesi, malzemelerin üretildiği belirli arazi parçaları gibi ayrıntılar da dahil olmak üzere, tedarikçilerden gelen malların menşeinin izlenmesini içermektedir.
  • Bu kapsamda öncelikle malların ve/veya ürünlerinizin envanter listesini oluşturulmalıdır.
  • Durum tespiti yükümlülükleri risk düzeyine göre değişiklik göstermekte olup Avrupa Komisyonu, ilerleyen dönemlerde her ülkeye özel olarak risk değerlendirmesine ilişkin bir kılavuz belge yayınlayacaktır.

Toplanan Bilgilerin Bütünlüğünün ve Güvenilirliğinin Sağlanması

EUDR’ye ilişkin olarak toplanan bilgilerin bütünlüğünü ve güvenilirliğini sağlamak için kapsamlı bir yaklaşım gerekmektedir. Bu yaklaşım tedarikçi bilgileri ve uyumluluk belgeleri de dahil olmak üzere ilgili tüm verileri doğru bir şekilde yakalamak ve depolamak için sağlam belgeler ve kayıt tutma protokolleri oluşturmayı içermektedir.

  • Devamında, toplanan verilerin doğruluğunu ve orijinalliğini dış kaynaklarla çapraz referanslama yoluyla ve denetimler veya saha ziyaretleri gerçekleştirerek onaylamak için doğrulama ve doğrulama prosedürleri uygulanmalıdır.
  • Ayrıca tutarlılığı ve güvenilirliği korumak için doğrulama kontrolleri ve düzenli denetimler de dahil olmak üzere veri kalitesi kontrolleri uygulanmalıdır. Bu noktada tedarikçi katılımı ve işbirliği çok önemlidir.
  • Son olarak, eğitim ve öğretim girişimleri personelin veri doğruluğunun önemini anlamasını ve ilgili düzenlemelere ve en iyi uygulamalara uymasını sağlar, böylece uyum çabalarını destekler ve tedarik zinciri boyunca şeffaflığı teşvik etmektedir.

EUDR madde 10 (Risk Değerlendirmesi)

EUDR madde 10 uyarınca uygun olarak yürütülen bir risk değerlendirmesi, ilgili ürünlerle ilgili herhangi bir riskin bulunmadığını veya yalnızca ihmal edilebilir düzeyde uyumsuzluk riskini göstermediği sürece, operatörler, ilgili ürünleri piyasaya sunmadan veya ihraç etmeden önce yeterli risk azaltma prosedürlerini uygulamalıdır.

Bu tür prosedürler ve önlemler bağımsız araştırma veya denetimlerin gerçekleştirilmesinin yanı sıra Madde 9’da belirtilen bilgi gerekliliklerine ilişkin diğer önlemlerin alınmasını da içerebilir.

  • Operatörler, ilgili ürünlere uyumsuzluk risklerini etkili bir şekilde azaltmak ve yönetmek için uygun ve orantılı politikalar, kontroller ve prosedürler oluşturmalıdır.
  • Bu politikalar, kontroller ve prosedürler standartlaştırılmış risk yönetimi uygulamalarını, raporlama mekanizmalarını, kayıt tutma protokollerini, iç kontrol sistemlerini ve uyumluluk yönetimini içermelidir.
  • Yine EUDR kapsamında Yönetmeliğe uyumda risk azaltma prosedürleri ve önlemlerine ilişkin kararlar belgelenmeli, en az yılda bir kez gözden geçirilmeli ve talep üzerine yetkili makamların erişimine sunulmalıdır.
  • Operatörler, risk azaltma prosedürleri ve önlemlerine ilişkin kararların nasıl alındığını gösterebilmelidir.

Risklerin göz ardı edilemeyecek düzeyde olduğu vakaların yönetilmesiyle ilgili EUDR’nin 11. maddesini ele almak için, bu riskleri etkili bir şekilde tanımlamak ve yönetmek için sistematik bir süreç oluşturmak önem arz etmektedir.

Operatörler, ormansızlaşma ve yerel yasalara uyumsuzluk gibi ilgili ürünlerle ilişkili risklere odaklanan, risk tanımlama, değerlendirme ve yönetimini kapsayan sistematik bir süreç oluşturmalıdır.

Durum Tespiti Beyanları

  • EUDR, ormansızlaşmaya veya orman bozulmasına katkıda bulunan ürünlerin ithalatını önlemeyi amaçlayan yeni bir mevzuat olup orman riski taşıyan ürünleri AB pazarına arz eden operatörlerin, tedarik zincirlerinin yasallığını ve sürdürülebilirliğini sağlamak için bir Durum Tespiti Sistemi (Due Diligence System- “DDS”) kurmasını ve uygulamasını gerektirmektedir.
  • DDS, operatörlerin ürünleriyle bağlantılı ormansızlaşma veya orman bozulmasıyla ilişkili riskleri değerlendirmeleri ve azaltmaları için zorunlu kılınan bir dizi prosedür ve önlemden oluşur. Üç ana bileşenden oluşan DDS, menşei, miktarı, tedarikçileri ve çevresel ve sosyal etkilerine ilişkin ayrıntılar da dahil olmak üzere ürünlerle ilgili ilgili bilgilerin toplanması ve doğrulanmasıyla başlamaktadır. Daha sonra operatörler, EUDR tarafından özetlenen kriterlere ve toplanan bilgilere dayanarak ormansızlaşma veya orman bozulması olasılığını değerlendirerek kapsamlı bir risk değerlendirmesi gerçekleştirmektedir.
  • Son olarak operatörler, belirlenen riskleri azaltmak veya ortadan kaldırmak için tedarikçilerle işbirliği yapmayı, izlenebilirlik sistemleri oluşturmayı veya üçüncü taraf sertifikasyon girişimlerini takip etmeyi içerebilecek uygun önlemleri uygulamaktadır. Operatörler, bu unsurlara bağlı kalarak sorumlu kaynak kullanımı uygulamalarını desteklemeyi ve EUDR gibi düzenleyici çerçevelerin zorunlu kıldığı şekilde orman ekosistemlerinin korunmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

EUDR madde 12 (Özen yükümlülüğü sistemlerinin oluşturulması ve sürdürülmesi, raporlama ve kayıt tutma)

  1. Özen yükümlülüğü göstermek amacıyla, operatörler, piyasa sundukları veya ihraç ettikleri ilgili ürünlerin Madde 3’e uygun olmasını sağlamak için bir prosedürler ve tedbirler çerçevesi oluşturmalı ve güncel tutmalıdır.
  2. Operatörler, özen yükümlülüğü sistemini yılda en az bir kez gözden geçirmelidir. Operatörler, özen yükümlülüğü sistemini etkileyebilecek yeni gelişmelerden haberdar olduklarında, bu gelişmeleri dikkate alarak özen yükümlülüğü sistemini güncellemelidir. Operatörler, bu güncellemelerin kaydını özen yükümlülüğü sistemlerinde beş yıl boyunca tutmalıdır.
  3. KOBİ’ler, mikro işletmeler veya gerçek kişiler kategorisine girmeyen operatörler, Madde 8’de belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmek için aldıkları adımlar da dahil olmak üzere, özen yükümlülüğü sistemleri hakkında yıllık olarak, internet üzerinden de dahil olmak üzere, mümkün olduğunca geniş bir şekilde kamuya rapor vermelidir. Diğer AB mevzuat düzenlemeleri kapsamında değer zinciri özen yükümlülüğüne ilişkin gereklilikleri belirleyen operatörler, bu paragraftaki raporlama yükümlülüklerini, diğer AB mevzuat düzenlemeleri bağlamında raporlama yaparken gerekli bilgileri dahil ederek yerine getirebilirler.
  4. AB Veri Koruma Tüzüğü’ne halel getirmeksizin, yukarıda belirtilen raporlama, ilgili mallar ve ilgili ürünler ile ilgili olarak aşağıdaki bilgileri içermelidir:
  1. Madde 9(1)’de belirtilen bilgi özetleri
  2. Madde 10 uyarınca gerçekleştirilen risk değerlendirmesi sonuçları ve madde 11 uyarınca gerçekleştirilen tedbirler ile riski değerlendirmek için elde edilen ve kullanılan bilgi ve kanıtların bir tanımı;
  3. Uygun olduğu durumlarda, yerli halklar, yerel topluluklar ve diğer geleneksel mülkiyet hakları sahipleri veya ilgili malların ve ilgili ürünlerin üretildiği alanda bulunan sivil toplum kuruluşlarıyla yapılan istişare sürecinin bir tanımı.
  1. Operatörler, madde 8 uyarınca tüm kayıtlar, tedbirler ve prosedürler gibi özen yükümlülüğüne ilişkin tüm belgeleri en az beş yıl boyunca saklamalıdır. Bu belgeleri yetkili makamlara talep üzerine sunmalıdırlar.

EUDR Madde 13 (Basitleştirilmiş özen yükümlülüğü)

İlgili ürünleri piyasaya sunarken veya ihraç ederken, operatörler, ilgili tedarik zincirinin karmaşıklığını ve bu EUDR’nin atlatılması/uygulanmaması veya bilinmeyen kökenli veya yüksek riskli veya standart riskli ülkelerden veya bölgelerden gelen ürünlerle karışma riskini değerlendirdikten sonra, tüm ilgili malların ve ilgili ürünlerin madde 29’a göre düşük risk olarak sınıflandırılan ülkelerde veya bölgelerde üretildiğini tespit ederlerse, madde 10 ve 11 uyarınca yükümlülükleri yerine getirmek zorunda değildirler.

EUDR madde 25 (Cezalar)

EUDR madde 25, Üye Devletlerin EUDR’nin ihlali durumunda uygulanacak cezaları belirlemelerini ve bu cezaların etkili, orantılı ve caydırıcı olmasını sağlar. Bu cezalar şunları içerir:

  1. Para Cezaları: Çevresel zarara ve ilgili ürünlerin değerine orantılı olarak belirlenir. Tekrarlanan ihlallerde artan cezalar uygulanır ve tüzel kişiler için cezanın maksimum miktarı yıllık ciroya göre en az %4 olarak belirlenir.
  2. El Koyma: İlgili ürünlere ve bu ürünlerle yapılan işlemlerden elde edilen gelirlere el konulabilir.
  3. Geçici Men: Kamu ihalelerinden ve kamu finansmanından 12 aya kadar geçici olarak men edilebilir.
  4. Piyasadan Men: Ciddi ihlallerde veya tekrarlanan ihlallerde ilgili ürünlerin piyasaya sürülmesi veya ihraç edilmesi geçici olarak yasaklanabilir.
  5. Basitleştirilmiş Özen Yükümlülüğünden Men: Ciddi ihlallerde veya tekrarlanan ihlallerde basitleştirilmiş özen yükümlülüğü uygulanması yasaklanabilir.

Üye Devletler, verilen nihai cezaları ve kararları Avrupa Komisyonu’na bildirmekle yükümlüdür ve bu bilgiler Avrupa Komisyonu’nun internet sitesinde kamuya açıklanır.