Avrupa Konseyi 27 Mayıs 2024 tarihinde, Avrupa Birliği genelinde neredeyse tüm ürünler için sürdürülebilirlik gerekliliklerini belirleyen yeni bir “Ekodizayn” çerçevesine yönelik düzenlemelerin üye devletler tarafından onaylandığını ve satılmayan tekstil ve ayakkabıların imhasına ilişkin yeni yasağı duyurmuştur.
Avrupa Konseyi tarafından yapılan duyuru, Nisan ayında yeni Ekodizayn kurallarının Avrupa Parlamentosu tarafından onaylanmasının ardından, yeni düzenlemenin nihai olarak kabul edilmesine yönelik son büyük adımı işaret etmektedir.
Yeni kuralların kabul edilmesi, Avrupa Komisyonu’nun Mart 2022’de sunduğu, geniş bir ürün kategorisinin sürdürülebilirlik profilini iyileştirmeye yönelik kurallar belirlemeye yönelik, bunların yaşam döngüleri boyunca daha çevre dostu, döngüsel ve enerji açısından verimli hale getirilmesine yönelik ilk teklifin ardından gelmiştir. Bu düzenleme enerjiyle ilgili ürünlerle sınırlı olan mevcut 2009/125 sayılı Ekodizayn Direktifi’nin yerini almakta olup bu süreçte 2009/125 sayılı Ekodizayn Direktifi yürürlükte kalmaya devam edecektir.
Bu direktifin hükümleri, ilerleme kaydedilen konuların gözden geçirilmesi ve dikkate alınacak yeni enerji ile ilgili ürün grupları için gösterge niteliğinde önceliklerin belirlenmesi amacıyla düzenli olarak güncellenen çalışma planları aracılığıyla uygulama önceliklerinin belirlenmesini gerektirmektedir.
2022-2024 yıllarına ilişkin Ekodizayn ve enerji etiketleme çalışma planı, ilk Ekodizayn Direktifi’nin kabulünden bu yana yapılan çalışmalara dayanmaktadır. İlaveten, 2017/1369 sayılı Enerji Etiketleme Çerçeve Yönetmeliği (Energy Labelling Framework Regulation ) kapsamında bazı çalışmaları da kapsamakta ve Avrupa Ürün Enerji Etiketleme Kaydı (European Product Registry for Energy Labelling- EPREL) ile kaydedilen ilerlemeyi gözden geçirmektedir. Plan ayrıca, özel bir yasal dayanağa sahip olan lastik etiketleme konusundaki benzer çalışmaları da içermektedir.
Çalışma planı 2022-2024, yeni enerji ile ilgili ürünleri kapsamakta ve yeni düzenleme yürürlüğe girene kadar geçici bir önlem olarak halihazırda düzenlenmiş ürünler için hedefleri güncellemekte ve artırmaktadır. Plan, akıllı telefonlar, tabletler ve güneş panelleri gibi en hızlı büyüyen atık akışlarını içeren tüketici elektroniğini ele almaktadır.
Güncellenen yönetmelik, Avrupa Komisyonu’na, ayrı mevzuat kapsamındaki motorlu taşıtlar ve savunma veya ulusal güvenlik üzerinde etkisi olan ürünler dahil olmak üzere neredeyse tüm ürün kategorilerinde çevresel sürdürülebilirliği iyileştirmeye yönelik ürünler için ekodizayn gereklilikleri belirleme yetkisi sağlamaktadır.
Çerçeve, aşağıdakiler de dahil olmak üzere geniş bir gereksinim yelpazesinin belirlenmesine olanak sağlayacaktır:
- Ürün dayanıklılığı, yeniden kullanılabilirliği, yükseltilebilirliği ve tamir edilebilirliği
- Döngüselliği engelleyen maddelerin varlığı
- Enerji ve kaynak verimliliği
- Geri dönüştürülmüş içerik
- Yeniden üretim ve geri dönüşüm
- Karbon ve çevresel ayak izleri
- Dijital Ürün Pasaportu dahil bilgi gereksinimleri
Güncellenen düzenleme kapsamındaki sürdürülebilirlik hususları, ürün dayanıklılığı, yeniden kullanılabilirlik, yükseltilebilirlik ve onarılabilirlik ve döngüselliği engelleyen maddelerin kullanımından enerji ve kaynak verimliliğine, geri dönüştürülmüş içerik, yeniden üretim ve geri dönüşüm ile ürünlerin karbon ve çevresel ayak izlerine kadar uzanmaktadır.
Düzenleme ayrıca, ürünlerin çevresel sürdürülebilirliği hakkında bilgi sağlayarak tüketicilerin ve işletmelerin ürün satın alırken bilinçli seçimler yapmalarına yardımcı olmayı amaçlayan ve tüketicilerin ürün pasaportlarında yer alan bilgilere ulaşabilmesini ve bunların karşılaştırmasını sağlayan yeni bir “Dijital Ürün Pasaportu”nun oluşturulmasına da yön vermektedir. Yeni “Dijital Ürün Pasaportu”, ürünlerin çevresel sürdürülebilirliği hakkında bilgi sağlayacak olup bu bilgiler, bir veri taşıyıcısını tarayarak kolayca erişilebilir olacak ve ürünün dayanıklılığı ve tamir edilebilirliği, geri dönüştürülmüş içeriği veya yedek parça bulunabilirliği gibi nitelikleri içerecektir. Böylelikle, tüketicilerin ve işletmelerin ürün satın alırken bilinçli seçimler yapmalarına, onarımları ve geri dönüşümü kolaylaştırmalarına ve ürünlerin çevresel yaşam döngüsü etkileri hakkında şeffaflığı artırmalarına yardımcı olunması amaçlanmaktadır. İlaveten Dijital Ürün Pasaportu ayrıca kamu otoritelerinin denetim ve kontrolleri daha iyi gerçekleştirmelerine de yardımcı olacaktır. Avrupa Komisyonu’na, ürünlerin çevresel sürdürülebilirliği hakkında bilgi sağlayan halka açık bir web portalı yönetmesi yönünde çağrıda bulunmaktadır.
Uluslararası Perspektiften Ekodizayn
Ekodizayn Çerçevesi kapsamında önerilen kurallar, AB pazarına sunulan, AB içinde veya dışında üretilmiş tüm ürünler için geçerli olacaktır.
Ekodizayn Çerçevesi, uluslararası ticaret kurallarına uygun olacak ve AB, ürünlerinin sürdürülebilirliğini artırma hedefini paylaşan üretici ülkelerle işbirliği yapmaya devam edecektir.
Ayrıca, AB, ortak ülkelere destek sağlayacak ve üçüncü ülkeler üzerindeki olası etkileri kapsamlı bir şekilde değerlendirecektir. Bu bağlamda, Dijital Ürün Pasaportu gibi yeni önlemler, daha yeşil ürünler için ticaret engellerinin kaldırılmasına ve sürdürülebilir yatırımlar, pazarlama ve uyum için maliyetlerin düşürülmesine yardımcı olmalarını sağlamak amacıyla uluslararası ortaklarla açık diyalog içinde geliştirilecektir.
Satılmayan tekstil ve ayakkabıların imhasını yasaklayan yeni kurallar ise düzenlemenin yürürlüğe girmesinden iki yıl sonra, küçük ve mikro işletmeler için bazı muafiyetlerle, orta ölçekli şirketler için ise 6 yıllık muafiyetle geçerli olacaktır.
Düzenleme, satılmayan ürün imha yasağına ek ürün kategorilerinin eklerken, satılmayan imha edilen malların miktarları ve imha nedenlerinin de raporlanmasını zorunlu kılmaktadır.