1. Sıfır Atık Yönetmeliği Hakkında Kısa Bir Giriş

30829 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan ve sıfır atık belgesine ilişkin hükümlerin yayımlanma tarihinden altı ay sonra ve diğer hükümlerin yayım tarihi olan 12 Temmuz 2019 tarihinde yürürlüğe giren Sıfır Atık Yönetmeliği, sürdürülebilir kalkınma hedefleri kapsamında atık yönetiminin sağlanması, kaynak kullanımı verimliliğinin arttırılması ile çevre ve insan sağlığının korunması amaçları ile

yayımlanmıştır. Hem ulusal hem de uluslararası düzenlemeler ile “üret, kullan, geri dönüştür, yeniden kullan” prensibini baz alan döngüsel ekonomik düzene geçişin sağlanması amaçlanmış olup, sıfır atık uygulaması bu dönüşümün önemli bir ayağını teşkil etmektedir. Sıfır Atık Yönetmeliği kapsamında, mahalli idareler, kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri, sanayi tesisleri, havalimanları ve limanlar, iş merkezleri ve ticari plazalar, eğitim kurumları ve yurtlar, sağlık kuruluşları, zincir marketler ve terminaller anılan yönetmelik kapsamında atık yönetim sistemi kurmakla yükümlüdür. Yönetmelik, sisteme geçişin sağlanması için her işletme grubu için farklı tarihler ön görmüş olup, ilk dönüşüm süreci 1 Haziran 2020 tarihinde sona ermiş olup, kamu kurum ve kuruluşlarının bu tarihe kadar atık sistemi kurma yükümlülüklerini yerine getirmiş olması gerekmektedir. Sıfır atık prensibi nedir? Sıfır atık prensibi üretim, tüketim ve hizmet süreçlerinde atık oluşumunun önlenmesi veya azaltılması, yeniden kullanıma öncelik verilmesi ile oluşan atıkların kaynağında ayrı biriktirilerek toplanması ve geri dönüşüm ve/veya geri kazanımının sağlanarak bertarafa gönderilecek atık miktarının azaltılması suretiyle çevre ve insan sağlığının ve tüm kaynakların korunmasını hedefleyen bir sistemdir. Dolayısı ile bu prensip uyarınca işletmeler üretim süreçlerinde oluşan atıkları azaltmak ve mümkünse atık oluşumunu önlemek, atıkların yeniden kullanımını sağlamakla yükümlüdür.

2. Atık Oluşumunun Önlenmesi veya Önlenmesinin Mümkün Olmadığı Hallerde Azaltılması Adına Uyulması Gereken Esaslar Nelerdir?

Sıfır atık yöntemini kurmakla yükümlü olan veya bu sistemi gönüllü olarak kuran işletmelerin öncelikli hedefleri üretim ve hizmet süreçleri sonucu atık oluşumunu önlemek ve bunun mümkün olmaması halinde oluşacak atık miktarının asgari düzeyde tutulmasını sağlamak olmalıdır. Atık oluşumunun önlenememesi halinde oluşacak atıkların yeniden kullanılabilir nitelikte olmasının sağlanması da oldukça önemli bir husustur. Bu bağlamda işletmeler öncelikle; ürettikleri ürün ve hizmetlerin sürdürülebilirliğini sağlamak, dayanıklı üretim ve tüketim modelleri geliştirmek, tamir edilebilir veya yeniden kullanılabilir ve iyileştirilebilir ürünleri tasarlamak, bu tür ürünleri üretmek ve kullanmakla yükümlüdür. Sıfır atık prensibi kapsamında alternatifi bulunması halinde tek kullanımlık ve kullan-at tipi ürünlerin kullanılmaması ve bu ürünler yerine yeniden kullanılabilen ürünlerin tercih edilmesi gerekmektedir. Özellikle gıda atıklarının önlenmesi adına gıda atığı önleme planları hazırlanması ve tedarik zincirinin bu esaslara göre kurulması gerekmektedir.

3. Sıfır Atık Yönetmeliği’nde 9 Ekim 2021 Tarihinde Yapılan Değişiklikler Nelerdir?

9 Ekim 2021 tarihli ve 31623 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sıfır Atık Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile; sıfır atık sistemi kurmakla yükümlü olan mahalli idareler ve diğer işletmeler her ayın onbeşinci gününe kadar geçmiş aya ilişkin toplanan atık bilgilerini sıfır atık bilgi sistemi üzerinden bildirmekle ve her yılın Mart ayına kadar bir önceki yıl verilerini kontrol ederek bu bildirimlere esas bilgi ve belgeleri toplayıp muhafaza etmekle yükümlü kılınmıştır. Bu değişiklik öncesinde mahalli idareler ve diğer yükümlüler her yılın Ocak ve Temmuz aylarında olmak üzere yılda sadece iki kere atıklarına ilişkin bilgi vermekle yükümlü idi. Yayınlanan yönetmelik kapsamında atık sistemi kurmakla yükümlü olan işletmelere ilişkin listede de bazı değişiklikler yapılmış olup, elliden fazla çalışanı bulunan laboratuvar, hukuk büroları, dernekler, kooperatifler, çevre danışmanlık firmaları, meslek kuruluşları ve tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar ile kargo şirketleri, 400 metrekareden büyük kafe ve restoranlar ile ambalajlı ürün satışı yapan yerler 4. grup işletme kapsamına alınarak, bu işletmelere 31 Aralık 2022 tarihine kadar bünyelerinde sıfır atık yönetimi sistemi kurma yükümlülüğü getirilmiştir. Yapılan değişiklik ile, zincir marketler tehlikesiz nitelikteki kâğıt, cam, metal, plastik atıklar ile satışı yapılması durumunda pil, elektrikli küçük ev aletleri veya tekstil atıklarının ayrı olarak biriktirilmesi için rahatlıkla görülebilecek ve erişilebilecek yerlerde toplama noktaları oluşturmakla ve alışveriş merkezleri ise tüketicilerin atıklarını bırakabileceği toplama noktaları tesis etmekle yükümlü tutulmuştur.

4. Sonuç

Döngüsel ekonomik düzene geçişte ve çevre ve insan sağlığının korunmasında büyük önem teşkil eden atık yönetiminin sağlanması adına, yükümlülüklerin kapsamının genişletilmesi ve sıfır atık sistemine geçiş yapmakla yükümlü işletme listesinin genişletilmesi yeşil dönüşümün sağlanması adına oldukça olumlu bir gelişmedir. Bu gelişmelerin ülkemiz tarafından Paris Anlaşması’nın onaylanması akabinde büyük bir ivme kazanacağı beklenmekteydi. Zira Paris Anlaşması ile öngörülen çevresel yükümlülükler ve verimli kaynak kullanımının sağlanabilmesi adına sıfır atık prensibinin uygulama alanının yaygınlaştırılması ve iş süreçlerine entegre edilebilmesi büyük önem teşkil etmektedir. Bu bağlamda, iklim krizi ile ulusal ölçekli mücadelenin sağlanması adına mal ve hizmet üretiminin farklı noktalarında bulunan birçok işletmenin bu sisteme dahil edilmesi önemli bir gelişme olarak değerlendirilebilecektir.